Bir de sorunları çözülseydi borsa uçup giderdi

Türkiye ekonomisine halka arzlar ve sermaye artırımları yoluyla 23.5 milyar dolar kaynak yaratmış. İstanbul Borsası 19. faaliyet yılına girdi. 26 Aralık 1985'te açılan İMKB, 18 yılda şirketlere aktardığı bu kaynak yanında 1999'dan beri kamuya 1 milyar dolar, milli eğitime de 200 milyon dolarlık katkı yaptı. İMKB'nin yaptığı bu katkı özellikle ilk yıllardaki hamlelerin bir sonucu.

* Bitişikteki grafikten izlenebileceği gibi, İMKB'nin temettü verimi ilk yıllarda yüksek, son yıllarda ise en düşük düzeyinde. Yüksek temettü verimi ve uygun fiyat kazanç oranı, İMKB'nin yeni bir yatırım arenası olarak ortaya çıkması sonucu tasarruf sahipleri hisse senedine yöneldi. 1987 çıkışının ardından 1990 patlaması bunun bir sonucuydu.

* 1990 patlaması hem aracı kurum ve yatırımcı sayısını hem işlem hacmi ve halka arzları patlattı. 1993 çıkışı 90 patlamasının bir devamı niteliğinde gerçekleşti.

n Ancak 1990'lı yıllarda kamu açıklarının büyümesi, bu açıkların iç borçlanmayla finanse edilmesinin yarattığı reel yüksek faizler, hisse senedinin karşısına en büyük rakip olarak dikildi. Reel faizler diğer yatırım araçlarını piyasadan dışladı.

* Enflasyonun 1990'lı yıllarda yükselmesi şirketlerin sermayelerini eritti. Şirketlerin yüklü sermaye artırımlarına gitmesi temettülerin fazlasıyla geri alınması sonucunu doğurdu.

* 1998 Rusya krizi ve ardından deprem, 2001 krizi ile eklenince ekonomi ve şirketler ardı ardına büyük depremler yaşadı. Reel faizler daha yükseldi, şirketlerin satışları ve karları azaldı. Borsa daha spekülatif bir yapıya doğru kaydı. Bunda kurumsal yatırımcı eksikliğinin de etkisi var.

* Çifte seansa geçilmesi, günlük fiyat değişiminin yüzde 20'ye çıkarılması, işlemlerin elektronik hale getirilmesi karların azaldığı, kurumsal yatırımcıların etkin olmadığı, aracıların büyük bir kar baskısı altına girdiği 1994 sonrasına denk gelince, borsada spekülasyonu ve manipülasyona artırdı. Bu tür eğilimler arttıkça, aracı kurumlar battıkça, piyasaya güven azaldı, halk borsadan uzaklaştı.

* 2001 krizi ile İstanbul Borsası yaygın biçimde şirket batışları ile karşılaştı. Aracılar batarken müşteri emanetlerini gaspettikleri için bir büyük güvensizlik kaynağı oluşturdu. Bu kez bankalara el konulurken halka açık hisseler müsadere edildi. Bankaların halka açık iştirakleri de aynı sonuçla karşılaştı. Borsada işlemleri durdurulan 41 şirkette toplam 750 milyon dolarlık yatırımcı mağduriyeti oluştu. Bunun 550 milyon doları müsadere edilen hisselerden kaynaklandı.

* Şirketler krizin etkilerini üzerinden atmaya başladı. Artık temettü dağıtacak duruma geldiler. Enflasyon da tek haneli rakamlara doğru iniyor. İç borçlanma ve reel faizler düşüyor. Makro ortam borsadan yana.

* Bir de sistem riskine önlem alınsa ve sistem reformuna gidilerek yatırımcı güveni geri getirilse, borsa geçmişteki performansını yakalayacak ve kaynak yaratma fonksiyonuna yeniden kavuşacak.

Sonuç- "Değişimlere karşı duruyoruz, onlar bizi yıkıncaya değin..." Bernard Shaw