Şubat'ta hem tüketici hem de özel imalat sanayi fiyat artışlarının beklentilerden çok daha düşük çıkması enflasyon konusuna yeni bir heyecan kattı. Bu fırsattan yararlanıp okuyucularıma endekslerle ilgili bilgi vermek istiyorum.

Endeksler, birbirinden farklı davranan çok sayıda değişkenin birarada ölçülmesi için kullanılıyor. Enflasyon bu tanıma uyuyor. Bazı fiyatlar çok, bazıları az artıyor, bazıları ise düşebiliyor. Endeks bunların toplamındaki değişimi ifade ediyor.

Bir endeksin oluşturulmasında ilk aşama bir sepet saptanmasıdır. Sepetten kasdedilen, farklı mal ve hizmet fiyatlarını toplarken kullanılacak ağırlıklardır. Sonra piyasalardan sepeti oluşturan fiyatlar hakkında bilgi edinilir. Ağırlıklarla fiyatları çarpıp elde edilen sayılar toplanınca endeks bulunur. Bir önceki aya kıyasla endeksteki değişme ise aylık enflasyon oranını verir.

Bugün Toptan Eşya Fiyatları Endeksine Ğ TEFE Ğ bakacağım. Tüketici Fiyatları Endeksini Ğ TÜFE Ğ bir başka yazıda ele alırız.

Endeksin kapsamı
Toptan eşya fiyatları esas itibariyle üretici kesimin girdi maliyetlerini ölçmeyi amaçlar. O nedenle içinde nihai malların payı düşüktür. Hizmetler de yoktur. Buna karşılık temel girdilerin tümü vardır.

TEFE'nin bir özelliği de özel kesim tarafından üretilen malların fiyatları ile özel kesimin ürettiği malların fiyatlarını ayırdetmesidir.

TEFE dört ana kategoriye bölünmüştür. 1. Tarım, Ormancılık, Avcılık ve Balıkçılık; 2. İmalat Sanayi; 3. Madencilik ve Taşocakçılığı; 4. Elektrik, Gaz ve Su.

İlk kalemin (tarım, vs.) endeksteki payı yüzde 22.2'dir. Üç alt kategorisi vardır: Tarım-Avcılık, Ormancılık-Tomrukculuk, Balıkçılık-Balık üretme çiftlikleri. Tümü özel kesim üretimidir. Yani tarımda devlet yoktur.

İmalat Sanayinin endeksteki payı yüzde 71.1'dir. İçinde 21 ayrı sanayi kolu tanımlanmıştır. Bunlardan birinde özel kesim yoktur (tütün). Altısında devlet yoktur. Geri kalan ondördünde hem devlet hem de özel kesim vardır.

Üçüncü kalemin (madencilik, vs.) endeksteki payı yüzde 2.5'dur. Dört alt bölümü vardır: Petrol, kömür, diğer maden cevherleri ve taşocakçılığı. Dördünde de hem devlet hem de özel kesim üretim yapmaktadır.

Son kalemin (elektrik, vs.) endeksteki payı yüzde 4.2'dir. Biri elektrik ve gaz, diğeri su olmak üzere iki alt bölümü mevcuttur. Her ikisinde de sadece devlet kesimi vardır, özel kesim yoktur.

Domates, biber, patlıcan...
Görüldüğü gibi, TEFE'nin üçte ikiden fazlası imalat sanayidir. Gelişmiş ülkelerde bizdeki gibi toptan eşya fiyat endeksi pek kullanılmaz. Bizim imalat sanayi muadili olan "üretici fiyatları endeksi" tercih edilir.

Aradaki fark nedir? Maalesef tarımsal ürünlerde mevsimlik etkiler çok yüksektir. Bunların fiyatları mahsulün durumundan ve istisnai hava koşullarından çok etkilenir. Belirli mevsimlerde büyük artışlar, diğerlerinde ise düşüşler gösterir.

Kötü kış koşullarının ardından gelen Şubat 2002 için birkaç örnek verelim. Salatalık fiyatı yüzde 52.5, marul fiyatı yüzde 42.4, taze fasulye fiyatı yüzde 41.9, sivribiber fiyatı yüzde 34.8, domates fiyatı yüzde 28.7 artmış. Dolayısı ile tarım-avcılık fiyatları yüzde 9.0, tüm tarım, vs. kategorisi ise yüzde 8.9 yükselmiş. Sektörün ağırlığı olan yüzde 22.2 ile çarpınca, Şubat ayındaki 2.6'lık TEFE artışının 2 puanının tarım'dan geldiğini anlıyoruz. Endeksin yüzde 78.8'ini oluşturan diğer kategorilerin enflasyona etkisi ise sadece 0.6 puan.

Önümüz bahar. Salatalık, marul, taze fasulye, sivribiber bollaşınca fiyatları tepetaklak inecek. Sanayi fiyatları böyle seyretmeyi sürdürürse, önümüzdeki aylarda TEFE eksiye dönebilir.

Sormadan edemeyeceğim. Salatalık, marul, sivribiber, domates Şubat ayında hangi sanayiye girdi oluyor acaba?