Mültecilerin annesi Ferda

Sığınmacılar ve Mültecilerle Dayanışma Derneği'nin Başkanı Ferda Cemiloğlu, "İnsan bir kere ölür, mülteciler her gün ölür" diyor
İran, Irak ve Afganistan'dan kaçanların umuda koştukları yerlerden biri, Van... Yaşadığı kenti, işini bırakıp Van'a yerleşen kahraman Ferda Cemiloğlu ise onlara yol göstericilik, annelik yapıyor.. Uzun yıllar özel okul ve ilaç firması yöneticiliği yapan Ferda Hanım, Kadın Dayanışma Vakfı ve Ka-Der'de (Kadın Adayları Destekleme ve Eğitme Derneği) uzun süre çalıştı. Şimdi Sığınmacılar ve Mültecilerle Dayanışma Derneği'nin başkanı. Cemiloğlu'yla mültecilerin yaşam şartlarını konuştuk.

TOPRAK DEĞİL HAVA ONLARIN
* İnsanlar neden yaşadıkları toprakları terk ediyorlar?

Vatanlarında zulme uğrayanlar, toplumsal baskı görenler ülkelerinden kaçıyor. Saddam rejimi karşıtları ülkeden kaçıyor. Afganistan'da Taliban'dan kaçanlar da Türkiye'yi geçiş kapısı olarak görüyor.

* Yaşamın kıyısındaki bu insanlarla ilgili izlenimleriniz neler?

Kendileri için "biz havadayız" diyorlar. Gerçekten de öyle. Çünkü toprak değil, hava onların. Ülkelerini bırakıyorlar ama rotaları belli değil. Umuda koşuyorlar ama yönlerini bilemiyorlar. Hatta şöyle bir söz de var: İnsan bir kere ölür, mülteciler her gün.

* Çok zorlu kaçış öyküleri var...

Öyle. Bir kere yalnız kaçanlar, ailelerini bırakanlar var. Ya da çoluk çocuk korkunç koşullarda yollara dökülenler. Afganistan'dan buraya gelene kadar, bir kere düşünün, gerçekten de artık ya yaşayacaklar ya da ölecekler... Bunları anlatmak gerçekten de zor. Yaşadıkları dehşet zaten yüzlerinden okunur... Bazen arabalarla, bazen de katırlarla, eşeklerle geliyorlar. Tüm sınırı yürüyerek geçenler oluyor.

* Kaçakçılara ne kadar ödüyorlar?

Katır için 250 ile 400 dolar arası ödeme yapıyorlar. Bu geldikleri yere, kaç kişi kaçtıklarına, grubun kalabalıklığına göre değişiyor. 1000 dolara kaçanlar da var 250 dolara da, para vermeyenler de.

KADINLAR KULLANILIYOR
* Bu nasıl oluyor?

Kullanılarak gelenler oluyor. Daha çok kadınlar. Şiddet, tecavüz her türlü öykü var onların kaçışlarında. Vicdanlı bir kaçakçının elinde gelenler de oluyor.

* İlyas Salman'ın bir filmi vardı. Türk işçilerini Almanya diye İstanbul'a getiriyorlardı, bu anlattıklarınız o filmi hatırlattı...

İnanın buradakilerin yaşadıkları çok daha dehşet verici. Geçenlerde Afganistan'dan gelen bir kadınla tanıştım. Kadını camiye bırakmışlar. "İstanbul İstanbul" diye sayıklıyordu. Çok kandırılanlar oluyor.

* Kandırılanlar kaçakçılarını suçluyor mu?

Kaçakçılarıyla ilgili çok konuşmazlar. Çünkü onları kurtarıcı olarak görürler ve korkuyorlar.

* Siz Van'da ne yapıyorsunuz?

Derneğimiz bir yıldır Van'da. Daha önce gidip geliyorduk. Bir projemiz var. Kapı kapı dolaşıp mültecileri tespit ettik, dertlerini öğrendik. BM prosedürü ile ilgili kılavuzluk yapıyoruz. Acil sorunlarına çözüm buluyoruz. Bir sığınma evimiz var. Bu ev kadınlar ve çocuklar için. Çok zor durumda olan psikolojik desteğe ihtiyaç olanlar bu evde kalıyor.

ÇOCUKLAR OKUTULUYOR
* Çocuklar Türkiye'de kaldıkları süre içinde nasıl yaşıyorlar?

En büyük sorun eğitim ve dil. Biz 98 mülteci çocuğu okutuyoruz. Türkçe öğreniyorlar.

* Sığınmacı ve mülteci ayrımı nedir?

Sığınmacı, ülkesini terk edip başka ülke sınırına girendir. BM'ye müracaat ettiği noktada sığınmacılık başlıyor. BM inceledikten sonra başka ülkeye kabul edildiğinde mülteci oluyor. Türk kanunlarına göre mülteci yoktur. Çünkü gelenlere geçici ikamet veriliyor. Türkiye bir durak gibi. Gelenler Avrupa'ya ya da ötesine gidiyor.

* Siz kısa sürelerle çok insanla tanışıyorsunuz...

Her gün en az 20 kişi ofisimize geliyor. Hepsinin derdini dinliyoruz.

* Bir mültecinin doğru söyleyip söylemediğini gözünden anlar mısınız?

Bu biraz zor. Dehşet içinde oldukları için kendilerini iyi ifade edemeyenler, gerçekleri hatırlamak istemedikleri için dile getiremeyenler oluyor. Genelde gerçekten de çok acılı ve cesur insanlar. Bir aile gibi oluyoruz. Burada gönlünü kaptıranlar, evlenenler oluyor. Benim şahitlik yaptığım çok evlilik oldu. Bu çok sevindirici.

Avrupa'ya giden yol
* Van'da mülteci sayısı resmi rakamlarla toplam 1600. Van dışında İstanbul ve Ankara'da BM bürosu var.

* Mültecilerin yüzde 50'si aile, yüzde 40'ı bekar erkek.

* Kalış süreleri duruma göre değişiyor. Altı ayda tüm araştırmaları BM yapıyor. Söylediklerinin doğruluğu araştırılıyor. Müracaatların yüzde 80'i kabul ediliyor. İsveç, Norveç, Hollanda, Fransa, Kanada gibi ülkelere gidiyorlar. Geri kalanlar sınır dışı ediliyor.

* Gecekondu gibi yerlerde kalıyorlar. Durumları çok kötü olanlara BM otelde yer gösteriyor, para yardımında bulunuyor.

* Türkiye'de kaçak çalışabiliyorlar, izin yok. Bu da sorun yaratıyor. Çünkü ucuz emekler. Örneğin bir temizlik işçisi günde 10 milyon lira alıyorsa onlar 3 milyona razı oluyor.

* Van'da bu kadar çok sığınmacı olması şehir için handikap. Çünkü sınır ticareti durdu. Köylerden göçle birlikte şehirdeki işsizlik iyice arttı. Zaten sorunlu olan bir kentte sorunlar iyice büyüdü.

* Durumları belli olana kadar şehirden ayrılamazlar. Haftada iki gün Emniyet'e gidip imza atıyorlar. Girdikleri şehirde, BM'e başvurdukları yerde kalmaları gerekiyor. Süreleri uzayanları BM uydu kentlere yerleştiriyor.

Elif Ergu

feliselif@yahoo.com