Venedik kriterleri

TESEV'in toplantısında, Anayasa profesörü Ergun Özbudun'dan Venedik kriterleri hakkında bilgi aldık. Sorucevap şeklinde özetleyerek bu konuda zihinleri aydınlatmak isterim.
- Venedik kriterleri nedir?
- Avrupa Konseyi bünyesinde faaliyet gösteren Venedik Komisyonu, siyasi partilerin demokratik sistemde hayati bir rol oynadığını kabul eder; kapatılmalarını istisnai bir durum olarak görür; aleyhteki delillerin çok sağlam olmasını şart koşar. Kapatılmada, iki kriter belirlemiştir: Partinin şiddet araçlarına başvurması veya şiddeti savunması.
- Irkçılık, hoşgörüsüzlük ve yabancı düşmanlığı da kriterler arasında yer almıyor mu?
- Bu üçü, ancak şiddet eylemine yol açtığı takdirde kapatma sebebidir. Müstakil olarak kapatma sebebi sayılmaz.
- Demokrasinin kendini savunma refleksi vardır. Demokrasiyi yok etmeyi amaçlayan partilerin kapatılması Venedik kriterlerine göre mümkün değil mi?
- Değil. Hatta ben, bu hususun da kriterler arasına alınmasını talep ettim. 47 üyenin ancak 2'sinden veya 3'ünden destek aldım. Bu şekilde, yargı organlarına sübjektif takdir hakkı tanınacağı, bunun da sakıncalı olduğu belirtildi. Bir parti, demokrasiye aykırı görüşleri savunabilir.
- Venedik Komisyonu kararları bağlayıcı mı?
- Değil ama, Avrupa Konseyi mahfillerinde manevi otoritesi var.
- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi bizi bağlar. Bu mahkeme de, söylem ve eylemi demokratik değerlerle bağdaşmıyor, demokrasiyi yıkma amacını taşıyor gerekçesiyle Refah Partisi'ni kapattı.
- Erbakan'ın "kanlı mı, kansız mı" sözleri, "cihad" kelimesinin sık sık kullanılması, şiddeti çağrıştırıyor şeklinde kabul edildi. Çok hukukluluğun, demokratik bir devlete uymayacağı düşüncesi benimsendi. "Hak düzeni", "Adil düzen" tanımlarının, "şeriat" anlamına geldiği kabul edildi. AK Parti'nin ise Refah Partisi'ne benzeyen bir eylem ve söylemi olmadı. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, özgürlükleri kısıtlayan bir yasağın kaldırılmasını kapatma sebebi saymaz. Fazilet Partisi davasını çekmeseydi, bugün başsavcı AK Parti aleyhine dava açmaya cesaret edemezdi.

AK Parti, ne Venedik kriterlerine, ne de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin içtihadına göre kapatılabilir. Böyle bir dava, Anayasa Mahkemesi kriterleri Batı standardında olmadığı için açılabilmiştir.