Afrika'da İslam

Senegal 25 Eylül 1969'da kurulan İslam Konferansı Örgütü'ne (İKÖ) ikinci kez (İlki 9-11 Aralık 1991) ev sahipliği yapıyor. İKÖ'nün 57 Müslüman ülkeyi bir araya getirdiği ve tarihinde devlet ve hükümet başkanları düzeyinde 11 kez zirve düzenlendiği düşünülürse, yoksul bir Afrika ülkesi için az-buz fedakarlık değil.
Zaten Cumhurbaşkanı Gül de geçen ay Senegal Cumhurbaşkanı Abdoulaye Wade'yi Ankara'da ağırlarken bu Sahel (Yani Sahra Çölü altındaki) ülkeyi, "İKÖ'nün etkin üyesi" diye nitelemişti.
Senegal gerçekten İKÖ'nün etkin bir üyesi mi bilmiyoruz ama "Farklı" bir üyesi olduğu kesin. Buyurun size oradaki İslami anlayış üstüne bir bilgi notu.
Senegal'e İslamiyet'in 16-17'nci yüzyıllarda ulaştığı söylenir. 14'üncü yüzyılda Zanzibar'a gelen Arap tacirler sayesinde. Önceleri İslam'ın Sünni yorumunun veya anlayışının kabul gördüğü de belirtilir. Fakat daha sonra...
İşte zurnanın farklı sesler çıkardığı son deliği bu "Sonra"da saklı.

Muridilik ne demek?
Meramımızı anlatabilmek için Senegal'de günümüzdeki İslam anlayışından söz etmemiz gerekiyor.
12.5 milyon dolaylarındaki nüfusunun yüzde 88-92 arasının Müslüman olduğu söylenen bu Batı Afrika ülkesini 4 tarikat paylaşmış veya parsellemiş durumda.
Tarikatların ikisi Kuzey Afrika, yani Magrip'ten geldi: Ticanilik ve Kadirilik.
Öbür ikisi ise Senegal'de doğdu, kısa sürede dallanıp budaklandı. O kadar ki, namları ya da etkileri ülke sınırlarını aşıp Moritanya'dan Gana'ya, Yeşil Burun Adaları'na kadar geniş bir bölgede kabul gördü. O tarikatların adları da şöyle: Muridilik ve Layenler.
"Muridilik" aslında Arapça "Mürid" sözcüğünden türetilmiş bir kavram. Tarikat 1800'lerin sonuna doğru Ahmadu Bamba adında bir derviş (Not: Senegal'da tarikat liderleri "Derviş" diye tanımlanıyor) tarafından kuruldu. Kimseyi ve de kimsenin inancını rencide etmek istemeyiz ama Ahmadu Bamba'nın İslam'da yeni bir "Tarik" (Not: "Yol" anlamına geliyor) açmasının gerekçesini kendi ağzından aktarmak zorundayız. Mesleki sorumluluğumuz bunu gerektiriyor. Ayrıca bir inancın nasıl farklı yorumlanabileceğini, hatta değişime ya da "Mutasyon"a uğrayabileceğini göstermek açısından da Senegal ilginç bir laboratuar olarak önümüzde duruyor.
1853 doğumlu olan Ahmadu Bamba'nın öyle aman aman okumasıyazması yoktu. 1880'lerin ortasına doğru kendisine bir vahiy geldiğini iddia etti. Dediğine göre, vahiyde kendisinin "Hazret-i Muhammed'in manevi mirasını korumak ve sapkınları yeniden doğru yola yöneltmek için her 100 yılda bir dünyaya gönderilen veya dünyada görevlendirilen seçkin kullardan biri olduğu" söylenmişti.
Ahmadu Bamba 1895'te bu "İlham" doğrultusunda tarikatını kurdu. Kısa sürede epey yandaş buldu. Bugün Senegal Müslümanları'nın yaklaşık üçte biri o tarikatın üyesi.

İslam mı, sapkınlık mı?
Ancak sadece Ortodoks, yani geleneksel Müslümanlar değil, Doğulu, hattı Batılı ilahiyatçıların neredeyse tümü "Muridilik"i açıkça İslam'dan sapma olarak değerlendiriyorlar. Pek de haksız değiller. Çünkü tarikat üyeleri Ahmadu Bamba'nın müridlerine lütfettiği (!) imtiyaz sayesinde örneğin oruç tutmak şartından muaf tutuldular! Ayrıca "Yamba" (Bir tür Hint keneviri) kullanmalarına izin verildi!
Bitmedi; Hac için de dervişin doğum yeri olan Senegal'deki Tuba kenti, Mekke ve Medine'den daha önemli kabul ediliyor. İnsanlar tarikatın kurucusu dervişin sonsuz uykusuna daldığı kentte ölmek ve gömülmek için ömürleri boyunca orada bir mezar yeri parası biriktirmeye çalışıyorlar.
Ama kolay değil. Çünkü bu tarikatın en az yüzde 90'ı okuma-yazma bilmeyen üyeleri tüm kazançlarını (Çoğu dilenci veya maraba) dervişe, yani şeyhe götürüp teslim etmekle yükümlüler. Bu "Kural" sayesinde tarikatın liderleri geniş topraklara, Avrupa bankalarında kabarık hesaplara ve Senegal siyasetinde kimsenin es geçemeyeceği nüfuza sahip ama müritler yarı aç yarı tok ve çulsuz sokaklarda yatıyor.
"Muridilik"i Senegal'in bir rengi kabul edip geçelim diyeceğiz ancak...
Sorun şu: İKÖ zirvesine ev sahipliği yapan Senegal Cumhurbaşkanı Abdoulaye Wade, "Ben bir Müslümanım ama bir Muridiyim" diyor.
İKÖ Genel Sekreteri Ekmeleddin İhsanoğlu bu farklı "Tarik" için ne düşünüyor; çok merak ediyoruz. Zirve sırasında yakalarsak soracağız.
Ve de fırsat bulursak, Senegal'daki öbür büyük tarikat olan Layenler'den de söz edeceğiz. İnanın, o çok daha "İlginç"!