Kim sanatçı, kim sanatçı değil?

Çocukluğumuzda, ilkgençliğimizde, 1940'lı, 50'li yıllarda Safiye Ayla
bir "şarkıcı" ydı. Müzeyyen Senar, Hamiyet Yüceses de şarkıcılardı.
"Şarkıcı", bir küçümseme sözü değildi. O kişinin yaptığı işi belirtiyordu. Şairler, yazarlar bile anılırken "sanatçı" pek kullanılmazdı. Şair Yahya Kemal, muharrir Reşat Nuri denilirdi genellikle.
"Sanatçı", ya da o yıllarda kullanılan biçimiyle "sanatkar", beraberinde bir "nitelik" i de getiriyordu. Sözgelimi, Yakup Kadri sanatkardı; Muazzez Tahsin ise "muharrir" likten öteye gidememişti.
Cumhuriyet Bayramı törenlerinde, bakırcılar, dülgerler, köşkerler, dokumacılar geçit yaparken "Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmuş demektir" yazısını da taşırlardı. "Sanat" la "zanaat" in karıştırıldığını konuşurduk gülerek.
Yine de, bakırcılar çarşısında düz bakırı tıktıktık döverek ona olağanüstü güzel biçimler veren bir usta için "sanatkar adam" sözünü kullanmaktan da kaçınmazdık.
Dediğim gibi, "sanat", üstün niteliği belirtiyordu.

Bana kalırsa, sanatçı sözü üstün nitelikten çok yaratıcılıkla ilgili. Bir yapıt yaratıp ortaya koyuyorsanız, sanatçısınız. Kimine göre iyi, kimine göre kötü sanatçı olabilirsiniz. Ama sanatçısınız.
Ama şimdi herkes sanatçı. Şarkıcısından mankenine kadar.
Şarkıcı dedim... Müzikten örnek vereyim.
Bir şarkı besteliyorsanız sanatçısınız bence. O besteye söz yazıyorsanız da sanatçısınız. Ama o şarkıyı yorumluyorsanız şarkıcısınız.
Sadettin Kaynak sanatçıydı. Onun yapıtını seslendiren Bülent Ersoy ise şarkıcı.
Münir Nurettin Selçuk "Dönülmez Akşamın Ufkundayız" ı bestelerken sanatçıydı. O şarkıyı söylerken ise şarkıcı.
Zülfü Livaneli, "Leylim Ley" i bestelerken sanatçı. Söylerken şarkıcı.
Günümüzde birbiri peşi sıra üretilen, üç ayda unutulup giden sıradan pop şarkıların bestecileri? Onlar da sanatçı. Kötü sanatçı, ama sanatçı.
Bu, belki "sanat" sözünün "ulvi" liğini ortadan kaldırıyor. Ama gerçek bu.

Aslında "sanat" ı "ulvi" likten çok, "sorumluluk" la bağdaştırıyorum ben. Sanat dallarında her yaratıcının "sanatçı" sayılmasını da pek içime sindiremiyorum. Sözgelimi, Yaşar Kemal gibi has bir sanatçının uyduruk "bestseller" ler karalayan, anlattığının değil, kullandığı dilin bile sorumluluğunu önemsemeyen herhangi bir gençle aynı sıfatı taşımasını benimseyemiyorum.
Ama söyledim ya, gerçek böyle.
İçimi rahatlatan, Yaşar Kemal'in yüz yıl sonra bile okunacağı, geleceğe pırıltılar saçacağı, "herhangi bir genç" in ise kısa sürede unutulup gitmişler arasında yerini alacağı...
Müzikte öyle değil mi? Bach'ın döneminde kim bilir kaç besteci ortalığı kasıp kavuruyordu... Hangisi kaldı günümüze?

Sanat konusunda bir yana karaladığım alıntılar var. Kimilerini aktarayım.
Pudovkin. Ünlü Sovyet yönetmeni. Sözlerindeki "sinema" sözcüğünü "sanat" olarak değiştirebilir miyiz acaba? Şöyle diyor: "Sinemanın temel amacı, insanlara yeni şeyler görebilmelerini öğretmek, içinde körü körüne yaşadıkları dünyayı bıraktırmak, evrenin anlamını, güzelliğini kavrattırmaktır."
Bir başka yönetmen. Luis Bunuel. "Hangi toplumda olursa olsun, sanatçının bir sorumluluğu vardır. Etkisi sınırlıdır gerçi; bir ressam ya da bir yazar tek başına dünyayı değiştiremez. Ama uyumsuzluğu diri tutabilir. Sanatçılar olmasa, güçlüler, her yaptıklarının onaylandığını, desteklendiğini ileri sürebilirlerdi. Aradaki bu küçük ayrılık son derece önemlidir."

Türkiye'de "sanatçı" denilince akla ilk gelen "şarkıcı" oluyor ya, sözü bir şarkıcıya, Woody Guthrie'ye verip aradan çekileyim:
"Sana artık bir işe yaramadığını anlatan şarkılardan tiksiniyorum. Dünyaya 'yitirmek' için geldiğini söyleyen şarkılardan tiksiniyorum. Yitirmek. İşe yaramamak. Beş para etmemek. Neden? Çok yaşlısın, çok gençsin, çok şişmansın, çok zayıfsın, çok çirkinsin, ondan. Seni yıkan, seninle dalga geçen şarkılar... Son soluğuma, kanımın son damlasına kadar bu tür şarkılarla savaşacağım... Bu dünyanın senin dünyan olduğunu, seni yerden yere vursalar bile ayakta kalabileceğini kanıtlayan şarkılar söyleyeceğim. Kendinle, işinle onur duymanı sağlayan şarkılar. Senin gibi insanları anlatan şarkılar."