|
 |
 |
 |
'Okeylemek' artık TDK'ya aykırı değil
60 yıl sonra Türkçe sözlüğü yeniledik. Yakında yayınlanacak bu sözlükte bin 500 yabancı kelime olacak. Dilimizde karşılığı olduğu halde yabancı sözcükler tercih ediliyor. Asıl Türkçe'yi bozan bu özenti... Astronot yerine gökmen, direkt yerine doğrudan, mortgage yerine 'tutulu satış' demek daha doğru.
60 yıl sonra yeni sözlük hazırlandı
Türk Dil Kurumu, ilki 1945'te basılan 'Türkçe Sözlük'ün 10'uncu baskısını çıkarmaya hazırlanıyor. TDK Başkanı Şükrü Haluk Akalın, yeni baskıda 1500 yabancı kelime bulunduğunu söylüyor.
Yeni 'Türkçe Sözlük' yolda... 60 yıl önce çıkarılan ilk baskısında 15 bin sözcüğün bulunduğu Türkçe Sözlük'ün 9'ncu baskısında yaklaşık 95 bin kelime bulunurken, yeni baskıda 104 bin 303 kelime yer alacak. Sözlükteki kelimelerin yüzde 85'i Türkçe kökenli. Ancak sözlük yabancı kelimelerin istilasından yine kurtulamayarak bin 500 kadar yabancı kelimeyi dağarcığına almak zorunda kaldı. Türk Dil Kurumu Başkanı Şükrü Haluk Akalın ile Türkçe'ye giren yabancı kelimeler ve dilin yozlaştırılması üzerine konuştuk.
* Türkçe yabancı kelimelerin istilasına mı uğruyor?
Bu yeni bir olgu değil. Geçmişte de aynı sıkıntılar vardı. Örneğin, Türkler Budizme ilgi duydukları zaman dilde de bunun etkisi görülmüştür. Tarih içinde Türkçe'nin egemen olduğu dilleri de görmek mümkün. Güney Karağan adlı arkadaşımızın yaptığı araştırmaya göre Türkçe'nin 12 bin civarında bir söz dağarcığı diğer dillere girmiştir. Yoğurt mesela çokça dilde kullanılmakta. Dilleri tek tek sayarsak 35-45 bin civarında başka dillerde kullanılan kelimemizin olduğunu biliyoruz.
* Yabancı kelimeler dile nasıl giriyor?
Yeni bir ürün çıkmışsa ve buna Türkçe'de karşılık bulamıyorsanız, böyle bir ürünle ilk kez karşılaşıyorsanız, o kelimenin yabancı karşılığını kullanırsınız. Televizyon, radyo, saat, elektrik Türkçe'ye böyle girmiştir. Eskiler buzdolabını, yazılımı, bilgisayarı, artıyı, eksiyi böyle türetmişlerdir. Örneğin, uçak icat edildiğinde önce Arapça kelime olan tayyare kullanılmıştır. Ancak cumhuriyetten sonra buna uçkan denmiştir. Uçak ise havaalanı için türetilen isimdir. Ancak uçkan tutmamış ve halk uçak ismini kullanmayı daha uygun bulmuştur.
* Türkçe'de karşılığı olsa da yabancı kelime kullanımına nasıl bakıyorsunuz?
Kurum olarak bizim asıl üzerinde durduğumuz 'özenti alıntıları'dır. Örneğin, direkt sözü bu sözün Türkçe'de 11 karşılığı olduğu halde kullanılıyor. Oysa doğrudan denebilir.
OKEYLEMEK SÖZLÜĞE GİRDİ
* Dilimizi geliştirmek için neler yapıyorsunuz?
Biz şimdi Türkçe'nin tüm varlığını bir veri tabanında topladık. İnternetten herkesin kullanımına  sunduk (www.tdk.org.tr) Ayrıca 12 ciltlik bir Terimler Sözlüğü'müz var. Şimdi bölgesel ağızlar sözlüğümüz yayınlanmak üzere. Tüm bunları bilişim ortamında bir araya getireceğiz.
* Yakın anlamlı kelimeleri kullanıyor muyuz?
Herkes 'gelmek' sözcüğünü kullanır değil mi? Ama bunun yerine kullanılabilecek bir sürü sözcüğümüz var. Örneğin erişmek, ulaşmak, varmak gibi. Bunları kullanmak yerine hep 'gelmek' derseniz olmaz. Gelmek sözcüğü ile ilgili bölgesel ağızlara göre 300 sözcük var.
* İnternetten ne tür hizmet veriyorsunuz?
Bize e-postasını gönderen herkese günün tarihiyle ilgili iki sözcük gönderiyoruz. Örneğin, TDK'nın kuruluş yıldönümü olan 12 Temmuz'da kurum sözcüğünü gönderiyoruz ya da düştüğü gün cemrenin anlamını gönderiyoruz. Ne anlama gelir, ne zaman türetilmiştir, hikayesi nedir, kökeni nedir, bilgi veriyoruz. 25 bine yakın üye bu hizmetten yararlanıyor. Yararlananlar arasında öğrenciler, ünlüler de var. Milli Eğitim Bakanlığı ile birlikte bir çalışma yürütüyoruz. 100 Temel Eser için bir sözlük hazırlıyoruz. Öğrenci okuduğu kelimenin anlamına bu sözlükten bakabilecek.
* Hangi yabancı kelimeler sözlüğe girebiliyor?
Yabancı kökenli bir sözcük, eğer yazarlar, şairler tarafından eserlerinde kullanılıyorsa, örnek oluşturuluyorsa, halk tarafından benimsenmiş ise Türkçe sözlüğe alınıyor. Okeylemek de bu yıl sözlüğe girdi. Havaalanlarında biletler okeyleniyor mesela, öyle deniyor. Yabancı kaynaklı sözcükler, halk tarafından benimsense bile dilde sıkıntı yaratıyor. Yabancı kaynaklı bir kelimeye Türkçe ek getirmeye çalıştığınızda sorun başlıyor. Örneğin mortgage. Mortgage deniyor, sonra 'ın' takısı getiriyor. Spam-in, server-da da aynı sıkıntılar var. Kendi dilimizi başka dillere uydurmak zorunda kalıyoruz da onları bize uydurmuyoruz.
* Metroseksüel yerine bakımlı erkek mi öneriyorsunuz?
Evet. Anlamı ise bakımına olağanüstü özen gösteren erkek demek. Biz bu kelimeyi dilimize sokmayı başardık. Bir de deregasyon sözü var. Ayrıklık, istisna anlamına geliyor. Biz bunu Dışişleri Bakanlığı'na sorduk, ayrıklık daha uygun dediler. Mortgage için  ise tutu kelimesini seçtik. Bu kelime bölgesel ağızda zaten kullanılıyordu.
* Başka bulduğunuz kelime var mı?
2015'te ilk Türk uzay adamını uzaya göndereceğimizi söylüyorlar. Başka dillerde astronot kullanılıyor. Türkçe'de de aynı kelimeyi mi kullanacağız? Biz araştırdık ve iki kelime bulduk. Gökmen ve uçkan. Ancak gökmen daha çok beğenildi ve o kullanılacak.
* Bilim terimleri nasıl bulunuyor?
Bilim adamlarının oluşturduğu bir çalışma grubu tarafından yürütülüyor. Su, iktisat, tarım, tıp, veterinerlik gibi çeşitli alanlardan akademisyenler çalışıyor. Bilgisayar terimleri çalışma grubu da var. Mühendislik Dekanları Konseyi var ve bizimle işbirliğinde çalışıyorlar.
* Sözlük kullanımını nasıl buluyorsunuz? En çok hangi kelimeler soruluyor?
İnternet sitemizde hizmet veren güncel Türkçe sözlüğümüze yılda 6 milyona yakın kişi giriyor. Sözlükte her zaman en çok aranan kelimeler cinsel içerikli... Ama teamül, fenomen, ironi, tahsisat gibi kelimelerin anlamlarına da bakılıyor.
ÇOCUKLAR İÇİN İSİM SORULUYOR
* Kişi Adları Sözlüğü nasıl doğdu?
Ben daha bir öğrenciyken Türk Dil Kurumu'na bir yazı yazmış ve adımın, 'Haluk'un ne anlama geldiğini sormuştum. Bir süre sonra kurumdan yanıt gelmişti. Türk Dil Kurumu böyle talepleri tek tek yazı yazarak yanıtlıyordu. Aileler bir bebek bekledikleri zaman bizi arıyor ve çocuğumuzun ismini ne koyalım diye soruyorlardı. Şimdi biz bu hizmeti bilişim ortamına taşıdık. Bu sayfamızda 12 bin civarında Türkçe adımız var. Adların kökenlerini, yakın ve uzak anlamlarını veriyoruz. Çocuğuna güzel anlamına gelen bir isim vermek isteyen kişi, bu siteye giriyor, anlamı yazıyor ve bu manaya gelen tüm isimleri buluyor. En çok ziyaret edilen sözlüklerimizden biri bu.
* Türkçe'de tartışmalara neden olan şapka işareti kalktı mı?
Hayır. Kar, Hakkari gibi sözcüklerde şapka işareti duruyor ve bu işareti kaldırırsanız büyük anlam değişikliği ile karşılaşıyorsunuz. Kullanılması gerekiyor.
Betül KOTAN
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
