Yasaklı Manifestonun İnanılmaz Öyküsü

KAYA GENÇ KİTAP

02.11.2008

160 yıl önce yazılan Komünist Manifesto yeniden raflarda. Marx ve Engels'in klasik kitabı kadar Türkiye'de Manifesto'nun yasaklanma hikâyesi de çok ilginç..

Bir klasik kitap düşünün. Türkçeye çevrilmesi de Türkçede okunması da hep büyük sorun yaratmış olsun. İlk önce 1887'de bir Osmanlı Ermenisi almış kitabı, çevirmiş, el yazması "İstanbul'daki bir yayıncıya teslim edilmiş. Ama adamcağız Marx'ın adını taşıyan bir kitabı basmaya cesaret edemediği için çevirmene kitaba kendi adını koymasını önermiş, gel gör ki çevirmen bunu kabul etmemiş." Bu sözleri biz söylemiyoruz, bizzat büyük düşünür Friedrich Engels (mekanı cennet olsun) söylüyor. Sonra bahsi geçen kitabı, Karl Marx'la birlikte yazdıkları Komünist Manifesto'yu bu defa 1919'da Türkiye Komünist Partisi'nin kurucusu Mustafa Suphi çevirmeye başlamış. Sonuç? 1921'de, Mustafa Kemal'in emriyle öldürüldüğü hep söylenen Suphi'nin çevirisi son halini bile alamaz. Bu sefer Şefik Hüsnü, yine bir sosyalist, Suphi'nin çevirisini tamamına erdirir: "Bir hayalet, komünizm hayaleti bütün Avrupa'yı dolaşmaktadır. İhtiyar Avrupa'nın bütün iktidar makamları, papa ve çar, Meternih ve Gizo, Fransız radikalleri, Almanya polisleri, bu hayaleti kuşatıp sıkıştırmak için bir mukaddes Ehl-i Salib tertibiyle ittihad ettiler..." Yıllarca hapislerde sürünen Kerim Sadi'nin yaptığı Manifesto çevirisi 1936'da çıkar, havalar ısınınca 29 Ağustos'da Bakanlar Kurulu kararıyla yasaklanır. 1968 Kasım ayında Süleyman Ege Manifesto'yu çevirir, kitap yayımlandığı gün toplatılır. 1970'de bu ünlü eser yeniden basılır, 1971'de bu ünlü eser yeniden toplatılır; 1976'da yeniden basılan kitap 12 Eylül'de bir defa daha toplatılır. Evet, bu tam bir tenis maçına benziyor. Bilim ve Sosyalizm yayınları için tarihçi Mete Tunçay, 'Gaybiköylü' takma adıyla Manifesto'yu Türkçeye çevirir; askere gitmek üzeredir, başına bir şey gelmesin diye bu yolu seçer. Kitabın redaksiyonunu yapan Mihri Belli, Tunçay'ın çevirisini hafifçe sansürler. 1978'de Nur Deriş ve Celal Üster, geçen hafta Can Yayınları'ndan çıkan Komünist Manifesto çevirisini yayımlamışlar. 5 Nisan'da piyasaya çıkan kitap 23 Mayıs'ta toplatılmış, hemen çevirmeni hakkında 142. maddeden dava açılmış. Nur Deriş hapse girmemek için yurtdışına kaçmış, 10 sene Cenevre'de yaşamış. Celal Üster ise tam kitap çıktığı günlerde askere gittiği için çeviriye adını zaten koymamış, bu şekilde hapse girmekten yırtmış. Kısaca çok absürd, tuhaf ve utanç vesilesi bir durumla karşı karşıyayız. 1991'de 141/142. maddeler kaldırılana dek bu kitabı Türkçe'de okumak hep yasak oldu. Yayımlanışının 160. yılında yeniden basılan Komünist Manifesto'nun iddialı, güçlü, eğlenceli bölümlerinden, çok kuvvetli bir şiir gibi okurun üzerine üzerine gelen ses tonundan, her durumda haklı çıkmayı başaran kendine güvenli tartışmacı kişiliğinden ve 1847'de Avrupası'nın resmini ne kadar da h ü n e r l e çizdiğinden bahsetmek isterdik. Eğer bu sansür utancını yaşamaya devam eden bir ülke olmamız asıl konu olmasaydı. Ama yine de ekonomik krizler hakkındaki şu bölüme dikkat çekmemek, Marx ve Engels'in yaşadığımız finansal felaket hakkındaki açıklamasını okumamak da hiç olmaz: "Ekonomik bunalımlar sırasında, dönem dönem, yalnızca eldeki ürünlerin büyük bir bölümü değil, aynı zamanda daha önce yaratılmış üretici güçlerin büyük bir bölümü de yok olur... Bu bunalımlar sırasında, daha önceki çağlarda bir saçmalık olarak görülebilecek bir salgın, aşırı üretim salgını baş gösterir. Peki, neden böyle olur? Çünkü çok fazla uygarlık, çok fazla geçim kaynağı, çok fazla sanayi, çok fazla ticaret vardır..." Kitabın çevirisi mükemmel, açıklayıcı notları faydalı. İçinde Manifesto hakkında öyle çok felsefi bir makale barındırmıyor, ama Türkçe çevirilerin tarihini anlatan yazı oldukça bilgilendirici. Komünist Manifesto, Karl Marx ve Friedrich Engels, Çevirenler: Celal Üster, Nur Deriş, Can Yayınları, 130 s., 10 YTL

Yayın tarihi: 3 Kasım 2008, Pazartesi
Web adresi: https://www.sabah.com.tr/2008/11/03//haber,AAF6DC201E9C4D9796556D07502C59E1.html
Tüm hakları saklıdır.
Copyright © 2003-2008, TURKUVAZ GAZETE DERGİ BASIM A.Ş.