Sağlık hakkı
Acaba deneme tahtası mı olduk?
Epilepsi hastası 19 yaşında bir kızım var. Bir türlü düzelmiyor. Gitmediğimiz doktor, kullanmadığımız ilaç kalmadı. Bazen çarşı-pazar içinde düşüp kalıyor. 3 ay önce, tavsiye üzerine bir doktora gittik. Bize özel bir tedavi başlayacağını söyledi. Verdiği ilaç yurtdışından geliyormuş. Normal eczanelerden bulamıyoruz. Sıklığı azalmakla birlikte, yine nöbetler oluyor. Doktor tedaviye devam etmemizi istiyor. Kızımın kullandığı ilaçları bir doktor akrabamıza gösterdim. 'Epilepsi tedavisinde, benim bildiğim böyle bir ilaç kullanılmıyor. Bu tedavinin riski çok fazla' deyince korkuya kapıldık. Doktoruna sorduğumuzda, 'bu yeni bir tedavi. Çoğu hekim bunu bilmez. Siz telaşlanmayın. Ben şimdiye kadar bu tedaviyle sizin gibi 7 hastayı iyileştirdim' dedi. Ne yapacağımızı bilmiyoruz. Acaba deneme tahtası mı olduk diye endişeleniyoruz.
Modern tıp literatüründe hangi hastalıkların tedavisinde, hangi ilaç ve tedavilerin kullanılabileceği bellidir. Her ilacın ruhsatlandırılması sırasında da hangi hastalıkların tedavisinde kullanılabileceği açıkça tanımlanmıştır. Bir ilacın ruhsatlı kullanım yerleri dışında, başka bir hastalığın tedavisinde kullanılması doğru değildir. Bir hekim hastasına klasik tıp literatürüne girmiş, uygulama standartları (yani kimlere, ne zaman, nasıl, hangi koşullarda ve kim tarafından uygulanacağı) belirlenmiş, yararı ve riskleri açık olarak tanımlanmış tanı ve tedavi yöntemlerini uygulayabilir. Hekim, herhangi bir sorgu durumunda, hastasına uyguladığı tanı veya tedavi yönteminin bilimsel olarak geçerli referanslarını ortaya koyabilecek durumda olmalı. Hekim, kendi tahmin veya gözlemlerine göre bilimsel kanıtlara dayanmayan bir tedaviyi rutin olarak hastalarına uygulayamaz. Ancak bazı çok özel durumlarda standart dışı tedavi yöntemleri hastalara uygulanabilir. Yararı ve riskleri henüz tam olarak netleşmemiş, yeni ve standart dışı bir tedavi yönteminin hastaya uygulanabilmesi, şu koşullarda mümkün olabilir: Öncelikle; söz konusu hastalığın tedavisinde mevcut klasik yöntemler sonuna kadar uygulanıp olumlu sonuç alınamamış veya klasik tedavi imkanının olmadığı ortaya konmuş olmalı. İkincisi; uygulanacak olan yeni ilaç ya da tedavi yönteminin, ilkin deney hayvanlarında, takiben sağlıklı gönüllüler üzerinde gerçekleştirilen deneylerde etkin ve güvenilir olduğu kanıtlanmış olmalı. Yani; önceden hayvanlar ve sağlıklı insanlar üzerinde etkinliği ve riskleri yeterince araştırılmamış bir ilaç, doğrudan hastalara uygulanmamalı. Üçüncüsü; yeni tedavi uygulaması tıp etiğine ve geçerli hukuki mevzuata uygun olmalı. Dördüncüsü; standart dışı tedavi verilen hastalar, olası yan etkiler açısından yakın gözlem altında tutulmalı ve sorun geliştiğinde hemen ve etkin bir müdahale için gereken her türlü önlem alınmış olmalı. Son olarak; yapılacak tedavinin deneme olduğu, sonuç alınamayabileceği ve zarar verebileceği hastaya açıkça söylenip, kendisinden hukuken geçerli ve yazılı bir onam alınmış olmalı. Bu koşullar karşılandığında, henüz klasikleşmemiş bir tedavi yöntemi hastaya uygulanabilir. Vurgulanması gereken bir önemli husus da; bu tür ilaçların etkisi abartılıp, riskleri gizlenerek, hasta ve hasta yakınlarının umutlarının istismar edilmesi ve gerçek dışı vaatlerle haksız bir kazanç kapısı haline getirilmesi olasılığı... Bu nedenle yukarıda açıklanan tüm koşulları sağlasa bile, yeni tedavi denemelerinin, akademik merkezlerde, kurumsal bir kimlikle ve yetkin uzmanlar tarafından yapılması tıp etiğine daha uygun olur.
Prof. Dr. Tevfik Özlü
|
