Sanatta melankoliden depresyona
"Beni sarar melankoli.." Çocukluğumda Nükhet Duru'nun buğulu sesinden duymuştum ilk kez bu esrarengiz kelimeyi. Sonra büyüdüm, her işime karışan hüzün duygusunun o tuhaf tadını öğrendim. Daha da güzeli, bu tatlı efkara, antik dönemde "yüksek ruhların hastalığı" dendiğini öğrenip kendime pay çıkartmaya kalktım. Geçen hafta ise sanatta melankoliyi anlatan devasa bir sergiye, konuyla ilgili konferanslara ve tıpta melankoli tanımını konu eden toplantılara katıldım. Hüzünlerin mevsimi sonbaharda galiba herkes, melankoli ve depresyon ilişkisini tartışmakla meşgul. Bu sözcük ilk kez Antik Yunan kültüründe kullanılıyor. Aristo, o hüzünlü ruh halini, insanın içindeki, dışarı atılması gereken kara sıvıya benzetiyor ve "siyasette, felsefede, bilimde, sanatta ve edebiyatta başarılı olan insanların hepsi melankoliktir" diyor. Çok tanrılı dinlerde "dahilerin ve kahramanların kutsal hastalığı" olduğuna inanılan melankoli, Hristiyanlıkta "kalp tembelliği" anlamına gelen ölümcül bir günah olarak kabul ediliyor. Bingen 12. asırda, "Tanrı'ya itaatsizlik ettiği anda  şeytanın, Adem'in içine melankoliyi soktuğunu" yazmış. Rönesans'ta ise tekrar asil bir duygu olarak görülüyor ve hüzünden ilham alan ressamlar yas, sonbahar ve yalnızlık gibi konulara el atıyorlar. Burton, 17. yüzyılda "Melankolinin Anatomisi"ni yazıyor. 1880 yılında ise modern psikiyatriye hastalık tanısıyla giren bu ruh hali, Freud'un "Yas ve melankoli" adlı kitabıyla tıbbi bir araştırma konusuna dönüşüyor, 1957 yılında da ilaçla tedavi başlıyor. Goya, Dürer, Van Gogh, Hopper Munch, Saint Jean da melankoliyi kullanan ressamlardan sadece birkaçıdır. Birçok ünlü ressam eli çenesinde duran kişileri resmetmiş. 21. yüzyıl ise melankoli ve depresyon çağı. Artık "posttarih" döneminde, tarih sonrasında yaşıyoruz. Bireylerin hep birlikte bilimden ya da devrimlerden güzel şeyler beklediği dönemler kapanmış, içe dönüş başlamış. Melankoliye kapılmak artık ille de sanatçı bir ruhun işareti değil, olsa olsa, daha iyi bir dünyaya özlem duymanın yan etkisi...
Sedef Ecer
|
