Bir kayıp kuklacı

Okitabı şimdi nerede bulmalı? Hangi sahafın tozlu raflarında yaşamını sürdürmektedir? Yazarı hayatta mıdır? Dünyanın başka hangi dillerine çevrilmiştir? Fazla kalın olmayan bir kitaptı. 70'li yılların başında Cem Yayınevi tarafından basılmıştı. Çinli bir yazarın kaleminden çıkmıştı. Şimdi yazarını da, çevirmenini de hatırlamıyorum. Ama adı ve anlattıkları yıllardır hafızamın teldolabında...
"Kuklacı" olarak çevrilmişti Türkçeye... Çin'de Mao'nun "Kültür Devrimi" sırasında bir yaşlı "kuklacı", köyleri dolaşarak gösterisini sunuyordu. Bu arada Çin'in değişen yüzünü anlatarak kendi değişiminin de tanıklığını yapıyordu. Şimdilerde delikanlılığının baharını yaşayan oğlum Alican, ilk çocukluk yıllarında "Pinokyo" kuklaları biriktirmeye meraklıydı. Alican'ın kuzeni Dünya da epey bir zaman önce, Prag'a gittiğinde kendisi kadar şirin bir porselen kukla getirmişti doğum günü armağanı olarak... Gözümüzün önünde olsun diye kukla, salonun tavanında epeyce bir süre misafir niyetine kaldı. Fakat yine Alican'ın bir doğum gününde, dedesi Rahmi Bey'in sigara ateşine kurban gideceğini kim bilebilirdi? Rahmi Dede ya sigarasını ya da doğum günü maytabını yakarken kuklanın eteklerini de tutuşturmuştu.
O günlerden de kuklanın iskeleti, en çok Rahmi Dede'nin yangın heyecanı kaldı yadigar olarak. Geçen çarşamba ve perşembe günü, Çeklerin Laterna Magika Dans Tiyatrosu'nun sihirli gösterisi "The Wonderful Circus", PHILIP MORRIS/SABANCI'nın konuğu olarak Ankara'daydı. MEB Şura Salonu'nda, 21. Uluslararası Ankara Müzik Festivali vesilesiyle Prag'ın sembollerinden biri olarak kabul gören Laterna Magika Dans Tiyatrosu'nu izlerken bütün bunları düşündüm. İnsan da zaman ve mekanın anlamı ve anlamsızlığı içinde bir "kukla" değil miydi? Laterna Magika'- nın oyunları arasında önemli bir yere sahip olan ve 1977'den beri sahnelenen zıtlıkların masalı "The Wonderful Circus"; iyi ve kötü, aşk ve nefret, güç ve zayıflık, mutluluk ve mutsuzluk gibi kavramları enfes bir gösteri eşliğinde sundu o gece...
Hayatın özü üzerine bu "masalsı bir komedi" de görüntü, hareket ile arkadaş oldu; dans, ses ve ışık birbirleri içinde eridiler. Laterna Magika, 1958'de Brüksel'de düzenlenen "EXPO 58 Dünya Fuarı"nda gösteri yapmak amacıyla kurulmuş. Adını bu ilk gösterisinde sergilediği oyundan alan Laterna Magika'nın mimarları ise yönetmen Alfred Radok ile sahne tasarımcısı Josef Svoboda...
Radok ve Svoboda'nın, canlı performans, müzik ve dans üçlüsünü ilk kez birlikte kullanarak "mucizeler tiyatrosu" kavramını tiyatro dünyasına armağan ettikleri Laterna Magika da zamanla Çek'lerin milli tiyatrosu haline gelmiş...
1920-2002 arasında yaşayan Svoboda, Çek tiyatro ekolünün kurucusu ve Avrupa tiyatrosunun en önemli isimlerinden biri... 20. yüzyılın ikinci yarısının önemli yönetmenleri ile çalışıyor, Milos Forman'ın Oscarlı filmi "Amadeus"un sahne tasarımları da ona ait... Laterna Magika'nın ilk yönetmeni Radok ise birçok başka yazar ve sanatçı gibi 1968'de ülkesini terk etmeye zorlanıyor ve 1976'da İsveç'te sürgünde ölüyor. "Kuklacı" romanının Çinli yazarı ve yapıtı kayıplar hanesindeydi. Prag'dan doğum günü armağanı olarak gelen porselen kukla, bir aile şöleninde yangına kurban gitmişti. Yaratıcılarından biri sürgünde ölen bir "gösteri" ise sihirli masalıyla dünyayı dolaşmaktaydı. Bütün bunlardan müteşekkil bir kukla koleksiyonunum olsun isterdim.