Bütçe hakkı

Bütçe hakkı, demokrasinin gelişme sürecinde önemli bir rol oynamıştır. Milletin rızası olmadan vergi toplanamaz. Milletin rızası olmadan gelirler harcanamaz. Hükûmet, milletin temsilcisi olan Parlamento'ya hesap verir, ondan onay alır. Bütçesi onaylanmayan hükûmetin istifa etmesi de parlamenter demokrasinin bir gereğidir.
Mesela 1970'te, bütçesi onaylanmayan Demirel istifa etmek zorunda kalmıştı. O tarihte Adalet Partisi'nde, Demirel'e bağlılık yemini eden "Yeminliler" in yanı sıra, kuruluşundan beri partiye emeği geçen Saadettin Bilgiç, Faruk Sükan, Mehmet Turgut, Talat Asal, Cihat Bilgehan, Yüksel Menderes gibi önemli siyasetçiler vardı. 1969 seçimlerinden başarıyla çıkan Demirel, lider otoritesine baş kaldıran grubun önderlerini tasfiye etmek istedi. 5 kişiyi Haysiyet Divanı'na verince, 72 milletvekili, bütçeye karşı kırmızı oy vereceklerini açıkladı. Demirel buna cesaret edebileceklerine inanmadı. Ama 72 değilse bile 43 AP'li kırmızı oy kullandı ve Demirel, -Parlamento, 1970 bütçesini reddettiği için- istifa etmek zorunda kaldı.
Daha eskilerden bir başka örnek : Gümüşpala'nın ölümü üzerine Adalet Partisi Genel Başkanlığı'na gelen Demirel, Osman Bölükbaşı ile anlaşarak, CHP'nin 1965 bütçesinin reddedilmesini sağladı. İnönü'nün istifasıyla boşalan koltuğa Suat Hayri Ürgüplü oturdu. İnönü bir daha başbakan seçilemedi. Demirel ise bütçesi reddedildikten sonra yeniden hükûmeti kurdu ama, Adalet Partisi bölündü; 1971'de de askeri muhtıra ile devrildi.
Bütçelerin reddi, sonun başlangıcıdır; böyle bir darbenin ardından kimse kolayca belini doğrultamaz.