|
 |
 |
 |
 |
|
Yeniçeri Ocağı'nın tarikatı: Bektaşilik
Bektaşilik, Yeniçeri Ocağı'nın tarikatı olarak nitelendiriliyor. Son yeniçeri isyanında Bektaşiler, Yeniçeriler'e yardım ettikleri için II.Mahmud Yeniçeriliği kaldırdığında, Bektaşiliği de kaldırdı. Hatta önde gelen Bektaşi babalarından bazılarını astırdı, kimisine de sürgüne yolladı. Bektaşilik, gayrı sünni bir tarikat olduğu için II. Mahmud tarafından Nakşibendi tarikatının emrine verilerek yok edilmek istendi. Ancak II. Mahmud'un bu isteği gerçekleşmedi. Padişah Abdülaziz döneminde, Bektaşilik tekrar canlandırıldı ve günümüze dek ulaştı.
Bektaşilik, 13. yüzyılda Kalenderilik içinde oluşmaya başlayıp, 15. yüzyılda Hacı Bektaşi Veli'nin etrafında Anadolu'da ortaya çıkan bir tarikat olarak özetleniyor. Büyük tasavvuf büyüklerinden Hacı Bektaşi Veli tarafından kurulan Bektaşilik, 12 ana tarikattan biri. Bektaşilik, iki döneme ayrılıyor. İlki XIII. yüzyılda başlayıp, XV. yüzyılın sonuna kadar uzanan teşekkül dönemi, ikincisi ise XVI. yüzyılın başından yani Balım Sultan'dan günümüze dek süren ve asıl bilinen Bektaşiliği temsil eden dönem. Bu iki dönemin birbirinden oldukça farklı olduğu görülüyor.
BABAİ İSYANI'YLA DOĞDU
Bektaşiliğin doğuşu, XIII. yüzyılda Anadolu'da ortaya çıkan şiddetli sosyal ve dini, kısmen de siyasi hareketlerle, başka bir deyişle Babai İsyanı'yla bağlantılı. Vefaiyye tarikatının Anadolu'daki şeyhi olan Baba İlyas-ı Horasani öncülüğünde meydana gelen Babai İsyanı, XIII. yüzyılın ortalarına doğru yeni bir gayri sünni hareketin doğuşuyla sonuçlandı. Babailik adını taşıyan bu hareket, Vefailer'den başka Anadolu'daki Kalenderiyye, Haydariyye, Yeseviyye zümrelerince de benimsendi.
'RUM ABDALLARI'
Uç bölgelerdeki Türkmen beylerinin desteğini sağlayan ve daha çok Kalenderi, Haydari ve Vefai dervişlerinin hakimiyeti altında bulunan bu zümre mensupları, bütün Orta ve Batı Anadolu'da ve sonra da ilk Osmanlı fetihleriyle birlikte Rumeli'de faaliyetlerini sürdürdü. Rum abdalları, "İlk Bektaşiler" denilebilecek Kalenderi, Vefai ve Haydari dervişleriydi. Ancak o dönemde bu kişiler Bektaşi denilmiyordu. Bu kişiler kendilerine 'Baba İlyas Müridi' diyor veya Seyyid Ebül Vefa tarikatından olduklarını söylüyorlardı. Bu grubun en önemli özelliği, kuvvetli bir Hacı Bektaş geleneğinin bulunmasıydı. Bu geleneğin yayılmasındaki en önemli rolü, kuşkusuz Babai hareketinin en kuvvetli temsilcisi Hacı Bektaş Veli'nin yaşadığı Sulucakarahöyük'teki Hacı Bektaş Zaviyesi oynadı. Abdal Musa gibi yüzlerce Rum abdalı, Anadolu'nun çeşitli yerlerinde özellikle Batı Anadolu'da kurdukları zaviyelerde adını koymadan Bektaşiliğin temelini attı. Hacı Bektaş Veli, hem bir Vefai Şeyhi olan Baba İlyas'ın halifesi, aynı zamanda Haydari şeyhiydi. Bektaşi edebiyatının kurucusu sayılan Abdal Musa'nın Halifesi Kaygusuz Abdal da bir Kalenderi şeyhiydi. Osmanlılar'ın Rumeli fetihlerinde bulunmuş meşhur birtakım Kalenderi şeyhlerinin de büyük Bektaşi evliyası arasında gösterilmesi, Kalenderiyye'nin Bektaşiliğin doğuşundaki etkisini ortaya koyuyor.
İKİNCİ PİRİ, BALIM SULTAN
Bugünkü haliyle bilinen asıl Bektaşilik, Balım Sultan'ın tarikatın başına geçmesiyle şekillendi. Bektaşi geleneği, Balım Sultan'ı ikinci pir olarak kabul ediyor. Balım Sultan, Bektaşiliği Kalenderilik'ten ayırarak, bugünkü yapısını kazandırdı. Rivayete göre, Balım Sultan 1501 yılında II. Bayezid tarafından Hacı Bektaş Zaviyesi'nin, dolayısıyla tarikatın şeyhliğine getirildi. Balım Sultan, şeyhliği döneminde Hacı Bektaş Zaviyesi'ne bağlı sağlam bir taşra teşkilatı kurdu. Ayrıca tarikata bağlı zaviyeler üzerinde de bir kontrol mekanizması oluşturdu. Balım Sultan'dan sonra kardeşi Kalender Çelebi'nin Kanuni Sultan Süleyman devrinde ikinci bir Babai isyanı düzenlemesi ve yakalanarak öldürülmesi nedeniyle Hacı Bektaş Veli tekkesi bir süre manevi nüfuzunu kaybetti. Bektaşilik, II. Mahmud tarafından 1826'da Yeniçeri Ocağı'yla birlikte dağıtılıncaya kadar varlığını kesintisiz sürdürdü. Son yeniçeri isyanında Bektaşiler Yeniçeriler'e yardım ettikleri için II. Mahmud Yeniçeriliği kaldırdığında, Bektaşiliği de kaldırdı. Hatta önde gelen Bektaşi babalarından kimi astırdı, kimisine de sürgüne yolladı. Bu arada sonradan yapılmış olan Bektaşi tekkelerini yıktırdı, eski olanlarının başına da Nakşi şeyhlerini getirdi. 1826'da Yeniçerilik kaldırılırken, bu tarikatın faaliyetlerine de son verildi. İmparatorluktaki bütün Bektaşi tekkelerini Nakşibendi tarikatının emrine veren II. Mahmud, bununla Bektaşilik gibi gayrı Sünni bir tarikatı bu koyu Sünni tarikat bünyesinde zamanla eritmeyi düşünüyordu. Ancak hedefine ulaşamadı.
'AMACINA ULAŞAMADI'
Şahkulu Alevi-Bektaşi Vakfı Genel Başkanı Mehmet Çamur, II. Mahmut'un özellikle Nakşibendi şeyhlerini Bektaşi dergahlarına asimile etmek için gönderdiğini anlattı. Ancak bu fikrin tutmadığını söyleyen Çamur şöyle konuştu: "Gelen tüm Nakşibendi şeyhleri asimile etme amacıyla gelsede çok ilginçtir kendileri asimile oldu. Gelen şeyhlerin çoğunluğu Bektaşiliği seçti. Örneğin Şahkulu dergahı postişinliğini yapanlardan Hilmi Dede Baba Nakşi şeyhiydi. Hilmi Dede Baba'nın Divan'ı var. Bektaşilikle ilgili deyiş ve şiirleri var. Toal Tevfik Baba'da yine Nakşi şeyhiyken Bektaşi oldu."
VARLIĞINI SÜRDÜRDÜ
Padişah Abdülaziz zamanında Bektaşilik yeniden eski haline dönme yoluna girdi. Tahrip edilen bazı zaviyeler onarıldı. Fakat bu kez tarikat, Yeniçeri Ocağı'nın güçlü desteğinden mahrum kaldı. 1908'deki II. Meşrutiyet inkılabından sonra da faaliyetlerine devam eden Bektaşilik, 1925'te bütün tarikatların, tekke ve zaviyelerin kapatılmasıyla Türkiye'de resmen ortadan kalkmış ise de gerçekte diğer bütün tarikatlar gibi günümüze dek varlığını sürdürdü.
Özlem Yılmaz / Ulaş Yıldız
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
