Büyüme düşüyor, dış açık büyüyor... Bu ne iştir?

Dün ekonomiyi yakından ilgilendiren iki önemli veri açıklandı. Biri sabahleyin açıklanan 2005'in ilk çeyrek dönemine ait büyüme verileri, diğeri de akşam saatlerinde duyurulan mayıs ayı dış ticaret rakamları.
Bitişikte yer alan tabloda hem üretim yoluyla hem de tüketim yoluyla büyümenin detayları görülüyor.

İnşaat en canlı sektör
Önce üretim ayağından başlayalım.
* Tarımın bu yıl büyümeye katkısı yok.
* Sanayinin katkısı ise yarı yarıya düşmüş. Bu da zaten büyüme oranıyla tam bir paralellik içinde. Yüzde 5.3'lük imalat sanayi üretimine karşılık 5.3'lük GSMH artışı var.
* Ekonominin en canlı sektörü ise inşaat. Gerçi geçen yılın ilk üç ayında da inşaat canlıydı. Yüzde 12.7 artış kaydetmişti ama sonraki çeyreklerde bu canlılığını koruyamamıştı. Bu yılki artışı yüzde 16.5 düzeyinde. İkinci çeyrekte bu artışın devam ettiğini gözlemliyoruz. Dolayısıyla inşaat sektöründe geçen yıla göre net bir canlılık yaşanıyor ve bu sürecek gibi görünüyor.
Ticaret ise en büyük ivmeyi kaybeden sektör. Bu da esnafın neden "işler kesat" diye yakındığının en büyük kanıtı.

Yatırımlar hız kesti
Harcamalar yönüyle büyümeye baktığımızda ise tüketimin iyice hız kestiği dikkati çekiyor.
* Özel nihai tüketim harcamaları
12.4'lük büyümeden yüzde 4'e inmiş. Bunda da asıl düşüşü yarı dayanıklı ve dayanıksız tüketim malları grubu oluşturmuş. Bu grup yüzde 48.0'den yüzde 1.5 artışa düşmüş. Yani krizde ertelenmiş talep karşılandıktan sonra, tüketim geniş kitlelere yaygınlaştırılamamış. Para, inşaata veya konuta gitmiş. Tüketimi yine geliri yüksek grup yapabilmiş.
* Devletin tüketim harcamalarında ise artış var.
* Asıl çarpıcı gelişme ise geçen yıl rekor kıran özel sektör makine teçhizat yatırımlarının hız kesmesi. Büyümedeki en olumsuz gelişme bu. Geçen yılın ilk çeyreğinde yüzde 92.1 artan makine teçhizat yatırımı yüzde 1.2'ye düşmüş.

Yıllık büyüme yüzde 5
Büyüme rakamları ertelenmiş taleple birlikte ekonomide yaşanan canlılığın tamamiyle kaybolduğunu gösteriyor. Geçen yılın aynı döneminde yüzde 11.8 olan gayri safi yurtiçi hasıla büyümesi bu yılın ilk üç ayında yüzde 4.8'e indi. Yani geçen yılkinin yarısı bile değil. Bunda baz döneminin yüksekliği önemli bir faktör.
Ancak ikinci üç aylık dönemde de baz etkisi çok güçlü olacak. Onun için ilk üç aydaki büyümenin yakalanması bile güç olabilir. Yılın üçüncü ve dördüncü çeyreklerinde ise baz faktörü etkisini kaybedecek. Yılın tümünde ise resmi hedef olan yüzde 5 civarında bir büyüme ortaya çıkabilir. Dolayısıyla son üç yıldır yüzde 5 hedef alınan ancak bunun olumlu anlamda ıskalanması geleneği bu yıl bozulacak gibi

Dış açık rekorda
Büyümenin normal seyrine girmesine ve soğumasına karşılık dış ticaret açığı artmaya devam ediyor. İlk çeyrekteki büyümenin yanından dün açıklanan mayıs ayı verileri 4 milyar 75 milyon dolarla tarihindeki en yüksek aylık dış ticaret açığını oluşturdu. İlk beş ayda ise dış ticaret açığı yüzde 22.3 artışla 16 milyar 87 milyon dolara yükseldi. Bu açık da, beş aylık bazda şimdiye kadarki rekor dış ticaret açığı.
Bu yılki büyümenin yaklaşık yarı yarıya düşmesine karşılık dış ticaret açığı artmaya devam ediyor. Demek ki, dış açık, büyüme yanında başka şeylere de duyarlı. Bu da şimdilik fiyat. Yani ithalatın fiyatını belirleyen döviz kurunun düzeyi. Kurun geçen yıla göre düşmeye devam etmesi üretimde ithal aramalı kullanımını giderek artırıyor. Bu durumda büyüme ile dış ticaret açığı tersi yönlerde hareket ediyor.

Sonuç
"Gerçek, arandığında, saklanır"
Oliver Wendell Holmes