  |
|
Denge kuru
IMF İcra Direktörleri Kurulu'nun Türkiye ile ilgili Stand-by anlaşmasını onayladıktan sonra bu karara esas teşkil eden raporların yayınlanmasının fayda ve gereği üzerinde durmuştum. Şeffaflık açısından, Türkiye buna örnekler veren bir ülkeydi. Ekim 1998'de Türkiye'nin IV Madde raporunu yayınlaması bir ilkti. Daha sonra düzenli olmasa da bazıları kamuoyuna açıklandı.
Bu kez de üç rapor birden yayımlandı. İkisi 2004 yılına ait. Sonuncusu 20. Standby anlaşmasına ilişkin rapor. İlk iki rapor bir yıla yakın bir gecikmeyle yayınlansa da içeriklerini inceleme olanağı ortaya çıktı. IMF'nin yaklaşımlarını satır aralarında da olsa anlama fırsatı ele geçti.
Bu konulardan birisi de, IMF'nin son yıllarda aşırı değerlenen TL konusuna nasıl yaklaştığıydı. Türkiye'nin 2004 yılına ait IV Madde Raporu'nun 20. sayfasındaki döviz denge kuruna ait analiz, IMF'nin görüşlerini bir ölçüde yansıtıyordu.
Denge Kuru Nedir?
Denge döviz kuru, uzun dönemde, ticaret yaptığımız ülkelerle aramızdaki dengeyi sağlayan kur olarak tanımlanabilir. Ödemeler dengesinde sıkıntı çıkarmayan ve dış borcun da sürdürülebilirliğini sağlayan döviz kuru düzeyini gösterir. Örneğin, yaptığınız hesaplar 2005 yılında 1 Dolar= 1,450 YTL kuru ile "cari işlemler dengesi açığı sürdürülebilir ve fazla ek bir dış borç yaratılmaz sonucunu" verirse, bu değer nominal denge döviz kurudur.
Bu nominal kur değerinden ticaret yaptığınız ülkelerin enflasyonunu çıkarırsanız reel döviz kuruna erişirsiniz. Örneğin, 1995 yılındaki döviz kurunu 100 kabul edersiniz, 2004 yılında enflasyondan arındırdığınızda çıkan değer ile isteğiniz yılı karşılaştırıp, kurunuz değerli mi değil mi anlarsınız. Bu analizi, çeşitli varsayımlar altında ve dış ticarete ait hesaplanmış esneklik katsayıları ile süsleyip uzun döneme yayabilirseniz, reel efektif denge kuruna erişirsiniz.
IMF de bunu yapmış. Grafikten izlemek mümkün. Buna göre ve 1995 yılı 100 kabul edilerek, 2000 yılında 108 olan denge kur değeri 2004 yılında 130 değerini almış. Bir anlamda denge döviz kuru da, yapısal değişimle birlikte üst düzeye kaymış. Deniyor ki, "TL'de yaklaşık 30 puanlık bir değerlenme cari işlemler dengesinde ve dış borçlarda bir sorun yaratmaz."
Gerçekleşen reel efektif döviz kuruna baktığımızda, 2002 yılının sonundan itibaren denge kurunun üzerinde bir seyir izlediğini görüyoruz. 2003'de makas açılmış, denge kurundan 10 puanlık yükseliş var. 2004'de ise fark 13 puanda. Halen 20 puanlık bir fark ortaya çıkmış. IMF bunu piyasanın dinamiklerine bağlıyor. Verimlilik artışı, piyasaların Türk ekonomisini olumlu algılamaları, AB müzakerelerine başlanılması olasılığı, yüksek reel faizler ve yatırımcıların risk tercihleri sonucu gerçekleşen reel efektif kur düzeyi, denge kuruna kıyasla bu farklılıkları yaratmış.
Analizi denge kuruna göre değil, ticaret yaptığımız ülkelerle reel efektif kur değerlerine göre yaptığımızda durum daha farklı. 2001 yıl sonunda 116 olan endeks, 2004 sonunda 143 olarak gerçekleşmiş. 1995 yılı baz alındığında TL % 50 civarında bir değer kazanmış.
|
