 |  |
 |
|
Bir tartışma.. Bir tanışma..
 Türkçe'nin tek kural dışı (İrregular) fiili araştırmamızın en güzel yanı beni Sermet Sami Uysal hocamla tanıştırması oldu. Enfes bir yazı aldım ondan.. Sonra aradım.. Konuştuk.. Konuştukça daha da mutlu oldum.. Hoca müthiş.. Hoca harika bir dil uzmanı.. Tesadüf o günkü yazımda bir hataya dikkat etmiş. Minik.. Gözden kaçar.. Kaçırmamış.. "Aman hocam" dedim, "Ne olur.. Vaktiniz olursa, her yanlışımı yazın.. Öğrenmenin yaşı yok.. Öğreniriz.."
Nasıl sevimli, nasıl içten.. Kitapları da var, Türk dili üzerine.. "Aman bunlardan tedarik edelim" dedim.. Yolluyor.. 22 yıldır da Genel Yönetmenliğini yaptığı Arkadaş Türkçe Sözlük de nihayet tamamlanmış, basılmak üzere imiş.
Sermet Hocam, Sorbonne mezunu Dil ve Edebiyat Doktoru. Galatasaray Lisesi'nde, üniversitelerde dil öğretmiş bir uzman.. Hem de nasıl uzman..
İşte, Türkçe'deki tek kuralsız fiil hangisi tartışmamıza nokta koyan yazısı..
***
5 Haziran'daki "Başa Döndük" başlıklı yazınızda, "İ (-mek) ek- fiilini bilen tek kişi yok mu diye soruyorsunuz. Ayrıca da bu konuyu sevgili edebiyat hocanızla derste de konuştuğunuzu; "Mek/Mak" dışında bir de "kaybolmuş imek" bulunduğunu belirtiyorsunuz.
Aziz Uluç, "İ (-mek) ek-fiilinin dilimizden kaybolmayışının en büyük kanıtı, sizin o kısacık yazınızda-dilinize o kıvraklığı vermek için- en az üç dört kez kullanmış olmanızdır!.. (Gelin de Moliere'in sözünü anımsamayın!..)
"İ (-mek) ek-fiili, hem ad soylu hem de fiil soylu sözcüklerin sonuna gelebilir:
a)Ad soylu sözcüklerin sonuna: geniş zaman eki: "-dir/-di'li geçmiş zaman eki: "i-di"/-miş'li zaman eki: "imiş" biçimleriyle gelerek o sözcükleri "Fiilleştirir."
Bugün, hava güzel-dir / Dün, hava güzel i-di; i-miş. Bu ek fiil, başındaki sözcüğe bitişik yazıldığında, "kök'ü dü- şer; "ünsüz benzeşmesi'ne ve "ünlü uyumu'na uyan ekleri kalır:
Hava açık-TIR / açık-TI / açık-MIŞ / açık-SA.
Örneklerden de anlaşılacağı gibi, geniş zaman eki"-dir", eklendiği sözcü ğe zaman kavramı katmaz, anlamını berkitmeye yarar:
"Yalnız yaşamak için geldik bu dünyaya
Başka bir şey için değil
Mesut olabilmemiz için-DİR. (Muzaffer Tayyip USLU)
b)Fiillerin sonuna: ek-fiilin "-di'li geçmiş"; "-miş'li geçmiş" ve "-se" şart ekleri ulanarak bileşik fiiller oluşturur. Bileşik zamanlı fiillerde, ek-fiil bitişik yazıldığında "kök'ü yine düşer.. Bileşik zamanlı fiiller 3 çeşittir:
1)Hikaye bileşik zamanı: bakar idi/ bakar-dı; geldi i-di/ geldiydi. Bu ek, "emir" den başka bütün kiplere gelir. Emir'e gelmeyişinin sebebi açıktır: Emir söylendiği anda ortaya çıkar; "geçmiş"le ilgisi olamaz.
"Atatürk'ün bir sözü vardı Yediveren gülü gibi açardı. Atatürk'ün bir atı vardı Eti'lerden beri yaşardı." (Melih Cevdet Anday)
2)Rivayet bileşik zamanı: Gider imiş/ gider-miş; alacak i-miş/alacakmış. "Doğacak-mış gibi bekler anası." (Ali Ay)
3)Şart bileşik zamanı: Aslında "se/sa" şart bileşik ekinin "zaman'la ilgisi yoktur. Bu kipteki bileşik fiiller; bir işin yapılışını, diğer bir işin yapılışına şart koşarlar: seviyor i-sen / seviyorsan: sevdi i-sen/ sevdiysen aldı i-se/ aldıyse.
|
