Hafta içersinde Sermaye Piyasası Kurulu tarafından alınan bazı kararların basına yansımasında, sık rastlanan bir hata göze çarpıyordu. Pek çok haberde "spekülasyon" ile "manipülasyon" kelimeleri eşanlamlı olarak kullanılmıştı. Daha önce döviz kurlarındaki gelişmelerde de, başta üst düzey ekonomi yönetimi olmak üzere pek çok kişi "suçlu" olarak spekülatörleri gösterdi. Şu anda ortaya çıkan tablo, piyasalarda spekülasyon yapmanın suç, spekülatör olmanın da en azından utanılacak bir şey olduğu görüntüsünü veriyor. Bu noktada finansal piyasalarda "spekülasyon" ve "manipülasyon" tanımlarını ciddi bir kaynaktan vermekte fayda var (Barron's Dictionary of Financial and İnvestment Terms):

Spekülasyon: Muhtemel bir kaybın ortalamadan daha yüksek olacağı ihtimalinin bilincinde olarak, belli bir kazanç öngörüsüyle risk almak. Spekülasyon, gerekli ve üretken bir eylemdir. Aldıkları riski değişik şekillerde (açığa satış, opsiyon alım-satımı, vadeli piyasalarda işlem, vs. gibi) "hedge" edebilen profesyoneller tarafından yapıldığında uzun vadede karlı olabilir. Spekülasyon terimi, bir girişim ya da yatırım riskinin ölçülüp analiz edilebileceğini ima eder. Bir yatırım ile spekülasyon arasındaki farkı alınan riskin derecesi belirler.

Dikkat, cezası var!
Manipülasyon: Bir menkul kıymetin yoğun bir şekilde alım-satıma konu olduğu görüntüsü vermeye yönelik, alım-satım yaparak başkalarının da o menkul kıymeti alma ya da satma kararını etkilemeye çalışmak. Manipülasyon eyleminden suçlu bulunanlar cezaya çarptırılır.

Teorik olarak finansal piyasalarda spekülatörlerin varlığı, piyasaların daha sağlıklı çalışmasına, bilginin hızlı bir şekilde yayılmasına ve piyasaların daha etkin olmasına yol açan bir unsur. Geçmişte yaşanan büyük spekülasyonlar kimi zaman toplumsal bir çılgınlığa dönüşerek mal ya da hisse senedi fiyatlarının çok büyük oranlarda artmasına ve "spekülatif köpük" oluşmasına yol açmış. Bu köpüklerin söndüğü noktada büyük miktarda zarar eden küçük tasarruf sahipleri de aslında "spekülasyon" yaptıklarını kabul etmeyerek zararlarını "manipülasyona" uğradıklarını iddia ederek açıklamaya çalışmış.

Bazen spekülatörler bir ülkenin para birimine karşı "saldırıya" geçebiliyor. Bir ülkenin para birimine karşı yapılan bu tür atakları tetikleyen şey, o ülkenin temel göstergelerinin ima ettiği kur düzeyi ile sabit tutulmaya çalışılan kur düzeyinin uyum göstermemesi. Yani ülke parasının reel olarak aşırı değerli olması. Bu anlamda bir para birimine karşı yapılan spekülatif atak o ülkedeki temel bir bozukluğa dikkati çekiyor, bundan yararlanıyor ve bu bozukluğun giderilmesini hızlandırıyor. Eğer gerçekten de temel bir bozukluk yoksa spekülatif atağın başarılı olma şansı düşük kalıyor.

İktisada giriş sorusu
Türkiye'de uygulanan 2000 programının sona ermesinde spekülatif hareketlerin belirleyici bir rolü var. Bu noktada sorulacak soru, bu spekülatif hareketleri açıklayacak düzeyde TL'de aşırı bir reel değerlenme olup olmadığıdır. Geçtiğimiz hafta Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından hazırlanıp kamuoyuna duyurulan yeni bir reel kur endeksine göre Ocak 1995 - Ocak 2000 tarihleri arasında TL'de meydana gelen reel değer artışı yüzde 37'dir! Programın başladığı anda! Şimdi, kur-faiz-enflasyon konusunda iddialı analizlerde bulunanlara sorun: "2000 programı başlamadan önce kurlarda bir düzeltme yapılması gerekiyor muydu? Siz o dönem neyi savundunuz?"

Yazıyı bir "iktisada giriş" sorusuyla bitirebiliriz: Döviz piyasalarında büyük ve tahrip edici spekülatif hareketlere rastlama olasılığı sabit ya da kontrollü kur rejimlerinde mi daha yüksektir, yoksa dalgalı kur rejimlerinde mi?

Doğru cevap vermeniz için doktora yapmanız gerekmiyor.