İşte Kıbrıs formülü

Clinton yönetiminin 2.5 yıl önce başlattığı ve KKTC Cumhurbaşkanı Denktaş ile Rum lider Klerides'in tartışmaya başladığı United States Of Cyprus (Kıbrıs Birleşik Devletleri) formülü dün basına sızdı
Kıbrıslı gazetesi, Dünya Barış Vakfı Başkanı Robert Rotberg tarafından hazırlanan United States Of Cyprus (USC) formülünü yayınladı. UNOPS'un (BM Projeler Servisi) finanse ettiği formülü Rotberg, 2.5 yıl içinde Rum ve Türk tarafından 6'şar kişiyle oturarak hazırladı. Projeye Türk tarafından Dışişleri eski Bakanı Dr. Kenan Atakol, işadamları Çetin Kürşat, Erdil Nami, Kutlay Erk, Taner Selçuk ve Şefika Durduran katıldı. Rum tarafından ise Ulaştırma Bakanı Averoff Heophytou, Rum Lideri Klerides'in kızı Katie, hükümet sözcüsü Michael Papapetrou, Rum Yönetimi'nin ABD eski büyükelçisi Andreas Mavromatis, eğitimci Harry Anastasiou ve işadamı Marios Eliades katıldı.

Formülün fikir babası ise ABD eski başkanı Bill Clinton. İşte KKTC Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş ile Rum lider Glafkos Klerides'in dün tartışmaya başladığı formül

USC BAŞKANLIĞI
Müzakerelerde etkinliği tam olarak netleşecek. Avrupa Birliği'nde olduğu gibi ya 6 ayda ya da 2 yılda bir değişecek. Seramoniyal bir etkisi olacak. Makam, iki devletin liderleri tarafından dönüşümlü olarak doldurulacak. Başkan Rum ise başbakan Türk olacak. Başkan, Kıbrıs'ı tüm devlet başkanı toplantılarında temsil edecek. Yabancı diplomatların güven mektubunu kabul edecek. Başbakan'ın tavsiye ettiği merkez bankası başkanını, yargıçları ve elçileri atayacak.

USC BAŞBAKANI
Başbakan Alt Parlamento tarafından ve bu parlamentonun üyeleri arasından seçilecek. USC'nin günlük fonksiyonunu yürütmesi ve idari konulardan sorumlu olacak. Başbakanlık iki taraf arasında her iki yılda bir dönüşümlü olarak el değiştirecek. Başbakan kabinesini atayacak. Merkez Bankası Başkanı'nı belirleyecek.

ANAYASAL HAKLAR
Anayasa uluslararası insan haklarını içerecek ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, ABD İnsan Hakları Sözleşmesi ve de Güney Afrika anayasasında geçen insan hakları sözleşmeleri gibi olacak.

PARLAMENTO
Üst ve Alt olmak üzere iki parlamento olacak. Üst parlamento 50 parlamenterden oluşacak. Kuzey ve güneyden 25'er kişi olacak. Alt parlamentoda 100 kişi bulunacak. Bunların 30'u kuzeyden 70'i güneyden olacak. Üst ve Alt parlamentoya, parlamenterler kendi bölgelerinde yapılacak seçimle gelecek. Üst üste üç toplantıya katılmayan veya bir yıl içerisinde 10 toplantıya gelmeyen parlamenterlerin görevi sona erecek.

SINIRLAR
Kıbrıs'ta şu an BM ara bölgesi diye bilinen bölge ve her iki devletin USC'lerine vereceği bölgeleri kapsayacak. USC'lerin ofisleri ara bölgede olacak. Posta, gümrük, balıkçılık ve vize işlemleri her iki tarafta bulunacak. Her iki devlette USC'leri için işlem gören ofislerde USC toprağı sayılacak. Göçmenlerin geri dönüş hakları bulunacak. Ancak, pratik olmak için her iki tarafta da geriye dönüş regle edilecek ve safhalar halinde olacak. USC'nin kuruluşundan on yıl sonra da geri dönüş hakkı kalmayacak. Göçmenlik hakkı yalnız belli bir tarihten önce doğanlar için geçerli olacak. Örneğin 1984 gibi.

SINIR DÜZELTMELERİ
Türkler'in şu anda kontrolü altındaki yüzde 5-9 kadar bölge Rum tarafına transfer edilebilir. Maraş Rumlar'a geri verilebilecek. Sınır düzeltmeleri iki tarafın başkanları tarafından eşit katılımlı bir komisyona havale edilecek. Bu üçlü komisyonda yine Kıbrıslılar dışında yabancılar da olabilir. Bu komisyon USC'lerine tavsiyelerde bulunacak.

DEVLETLERİN İÇ MESULİYETLERİ
Vatandaşlık, pasaport ve Kıbrıs sınır kontrolü, adanın savunması (geçerli garanti anlaşmaları dahilinde), sahil koruma ve balıkçılık hakları, gümrükler, merkez bankası, para birimi, maliye politikası, posta ve çevre işlemleri, gemi ve bayrağı kayıt kütüğü, sivil havacılık, kültürel miras, arşivler...

YARGI SİSTEMİ
İki aşamalı bir sistem olacak. Alt seviyede tüm davalar görüşülecek ve üst mahkeme USC'de olan sivil ve kriminal davaları görecek. Ayrıca üst mahkeme istinaflar, anayasal konuları ve insan hakları ile ilgili konuları görüşecek. Bu mahkeme iki ayrı devletten gelecek. Anayasal ve insan hakları ile ilgili konuları da kabul edecek. Her iki mahkemede de her iki devletten ve USC Başkanı'nın atadığı ve başbakanın önerdiği üçer yargıç bulunacak. Başyargıç 3 yılda bir taraflar arasında rotasyona tabi olacak.

GÜVENLİK KUVVETLERİ
Kıbrıs'taki asker sayısı her iki tarafın askerlerinin anavatanlarına dönmesi ile, USC anlaşması imzalandıktan sonra birinci hafta içerisinde 10 bin adet kadar azaltılacak. Ondan sonraki her altı ayda yine 10 bin adet azaltmaya gidilecek. Anlaşmaya göre her iki taraftaki asker sayısı en çok 2 bin kişi olacak. Yani adanın toplam askeri gücü 4 bin olacak.

RESMİ DİL
KullanIlacak diller, İngilizce, Türkçe ve Rumca olacak. Devletler iç yazışmaları kendi dillerinde, dış yazışmaları İngilizce yapacak.

RUM VE TÜRK TARAFININ GENEL PRENSİPLERİ
USC'yi temsil eden Başkan ve Başbakan'ın yanı sıra iki tarafın kendi özerk devleti olacak. İki ortak devlet USC'yi kurmak için çalışacaklar. Her iki devlet de egemen olacak. USC'deki her iki devlet de karşı devletin egemenliğini ve mesuliyetlerini tanıyacak. Her iki devletin de ayrılmak için ortak mütabakatı olmadan iki devlet de USC'den ayrılamayacak.

Teoman TURAN