Mimarisi, simgeleri ve anlamıyla karışık bir film

Ulak bence başarılmış bir film değil. Ama öylesine cesur, yenilikçi, farklı ve özgün yanları var ki, belki başarılmış bir film kadar, hatta daha çok saygıyı hak ediyor. Film bize çeşitli açılardan karışık/karmaşık şeyler sunuyor. Belirsiz bir dönemde geçen filmde, örneğin dekor bile başlı başına bir simgeler bütünü: Bir yanda kahramanların üzerine oturdukları antik Yunan sütunları, öte yanda birçok üslubun sentezi bir kemer, daha ötede bir kervansaray kalıntısı, vs. Zaman zaman putperest veya gavur gibi sözcükleri küfür veya hakaret olarak kullanan bu Müslüman toplulukta, öte yandan da İslam-öncesi bir Şamanizm'in izleri var gibi: Kadınların yüzlerine yaptıkları boyalı süslerden toplu eğlencelere, danslardan tapınma ayinlerine benzeyen törenlere... Kutsal olma şansı taşıyan gizemli bir kitabın altı havari aracılığıyla dünyaya yollanması ise tipik Hıristiyan bir motif değil mi? Temelde bu, kuşku yok ki bir İyi ve Kötü, giderek bir Erdem ve Günah çatışmasıdır. Bu küçük cemaatin içinde ikisi de vardır ve keskin bir çatışma içindedir. Yolu köye düşen (ama aslında belki tüm yolculuğunun hedefi bu köy olan) gezgin masalcı Zekeriya, çocukları etafına toplayıp hikâyeler anlatır: Özellikle de kötülüğe karşı amansız bir savaşıma girişen Ulak İbrahim'in öyküsü... Ulak İbrahim elbette düşsel ve simgesel bir kahramandır, hikâyenin içindeki çeşitli kişilere dağılmış, hepsinde biraz var olan biri de olabilir: Zekeriya'nın kendisi, ölümüne neden olan bir kitap yazan meczup/ermiş arası oğlu, köyün sayılı iyi insanlarından, kahvecinin genç ve aâşık oğlu Ömer ya da hikâyenin kötüsü Adem'in küçük oğlu Ferhat gibi... Peki, neye karşı mücadele verir Ulak İbrahim? İç içe anlatılan iki hikâyenin yüreğindeki Kötü ve Kötülük nedir, kimlerdir bunlar? Orası pek meydana çıkmaz: Belki de öykünün en büyük handikaplarından biri... Ama başka şeyler çıkar: Hikâyedeki bilinen masallardan ve kutsal kitaplardan gelen esin ve alıntılar açıktır. Film biraz, kahramanları çocuklar olan ünlü masal veya yapıtları hatırlatır: Fareli Köyün Kavalcısı'ndan Sineklerin Tanrısı'na... Ama belki en çok, İncil'deki Sodom ve Gomore efsanesi akla gelir. Çünkü, yakındaki eğlence çadırında genç kızların ve oğlanların günahkâr kulların emellerine alet olduğu bu köyde, günahın her türlüsü vardır. Ama günü geldiğinde, günahkârlar yok olup giderken, masumlar köyü terk edeceklerdir: Başta çocuklar olmak üzere... Ve tıpkı Sodom ve Gomore'de olduğu gibi, geriye bakmamaları gerekecektir. Taş olmasalar da, yürekleri taşlaşmasın ve geleceğe umutla bakabilsin diye... Biçim açısından mükemmel, görüntü ve müzik düzeyi ise çok yüksek olan film, ne yazık ki tüm bu yoğun dinsel ve felsefi çağrışımlarla yüklü temaları anlaşılabilir ve etkili bir berraklık içinde sunamıyor. Her şey çok karmaşık, çok dalgalı, çok soyut. Belki sorun, senaryo üzerindeki çalışmanın yetersiz kalması. Tek bir örnek vermek gerekirse, hikâye boyunca Ferhat iki kez babasına karşı çıkıyor ve ikisinde de tıpatıp aynı şeyi söylüyor: Ulak İbrahim gelecek, kötüleri yok edecek... Oysa bu iki sahne tek bir sahneye indirgenmiş olsa, dramatik gücü çok daha fazla olurdu. Aynı biçimde, senaryodaki kıvrımların sadeleşmesi ve birkaç ana fikrin daha iyi açılması gerekliydi. Ama belki temel sorun, Irmak'ın filmin türü konusundaki kararsızlığı: Dinsel bir efsaneler toplamı, bir fantastik sinema örneği veya ölümsüz bir iyikötü mücadelesi... Belki bunlardan birine ağırlık vermek gerekiyordu. Bu önemli ve iddialı film, ele aldığı temaların ve yanaştığı türlerin şaşırtıcı, yorucu ve sonuç olarak düş kırıcı bir eskizinden öteye gidemiyor.

ULAK * *
Yönetim ve senaryo: Çağan Irmak,
Görüntü: Mirsad Herovic,
Müzik: Evanthia Reboutsika,
Oyuncular: Çetin Tekindor, Hümeyra, Yetkin Dikinciler, Şerif Sezer, Feride Çetin, Kaya Akkaya, Melis Birkan, Şener Kökkaya, Mahir İpek, Zuhal Gencer Erkaya, Yüksel Aksu/ Avşar Film-UİP yapımı.