Vicdan özgürlüğü herkes için geçerli mi?

Dini simgeler ve laiklik arasında ilişki nedir? Türban mesela neyin simgesidir?

Laikliği bunun içinde aramayın. Ayrıca simge deyince her şey bir simgedir diyor Roland Barthes. Türban pekala, laikliğin de simgesi olabilir, dinin de, modanın da. Biz karımla Fas'ta bir üniversitede, Müslüman öğrencilerle konuştuk, açıkça söylediler bu bizim bireysel seçimimiz diye. Fransa'da da, tarihte, devlet okulunda siyasi ya da dini simgelere kısıtlama getirildiği oldu. 1936-1937'de, milli eğitim bakanının iki genelgesiyle. Öğrenciler hangi siyasi partidense onun renklerinde giyiniyordu, komünistler, sosyalistler, aşırı solcular, sağcılar; katolik hareketler hepsi kavga ediyorlardı ve bir karışıklık hüküm sürüyordu. Ama bu laiklik adına değil gerçekten kamu düzeninin bozulması nedeniyle çıkarılmıştı. Az, çok hoşgörülü bir toplumda bu çeşit yasalar mesela türban yasağı bir prensipten ziyade, devletin rejimini ölçen, gösteren bir termometredir sadece.

Türkiye'deki laiklik rejimini nasıl değerlendiriyorsunuz?

Türkiye'deki durum Napolyon dönemi konkordato rejimine benziyor. Devlet dinden bağımsız, yani devlet laik ama din devletten bağımsız değil. Devlet dine bağımlı değil, ama din devlete bağımlı. Ülkelerin rejimlerine bakıp, bizatihi, ideal bir laiklik anlayışı yaratıp, su açıdan tamamlanmış bu açıdan olmamış diye bolca spekülasyon yapmak mümkündür. Benim bakış açımdan, ben sadece sunu söylerim, bir ülkede bu rejimin var olup olmadığına dair temel soru, din ve vicdan özgürlüğü herkes için, her çeşit inanç, felsefe ve düşünce için geçerli midir, değil midir?