Avrupa Komisyonu Ekonomik ve Mali İlişkiler Genel Müdürlüğü, Türkiye'de ertelenen emeklilik reformu hazırlıklarını övdü, reform paketinin kabulünün temel önemde bulunduğunu bildirdi ve "Ancak daha kapsamlı reformlar hem gerekli hem acil" dedi. Raporda Türkiye'nin gelecekte, bugün AB ülkelerinin karşı karşıya olduğu yaşlı nüfus gerçeğiyle karşılaşabileceği belirtildi.
Avrupa Komisyonu Ekonomik ve Mali İlişkiler Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan ekonomik analizlerin yer aldığı Country Focus dergisinin son sayısında, Dirk Verbeken imzasıyla yayımlanan raporda, Türkiye'deki emeklilik sistemi üzerinde duruldu. "Türkiye'de Emeklilik Reformu Mücadelesi" başlıklı raporun "Sonuç" bölümünde, "Adımlar ne kadar doğru yönde olsa da, istikrarı sağlamak için alınması gereken çok yol olacağı görülüyor. Daha kapsamlı reformlar gerekli ve acildir. Kısa dönemde yeni kurallar, vergi kaçırma ve kayıtlı istihdamı artırmaya odaklanmalıdır. Paralelinde, gelecek yaşlanmanın bütçesel maliyetleri azaltılmalı, daha uzun ve sürekli çalışma hayatı cesaretlendirilerek ekonominin potansiyel büyüme oranı desteklenmelidir" denildi.
Kalabalık
genç nüfusu ve çalışma çağındaki nüfusunun yıllık yüzde 1.2'lik artışıyla, Türkiye'nin bu derece büyük sosyal güvenlik açığına sahip olmaması gerektiği belirtilen raporda, "Bugünün demografik avantajları gelecek 30 yılda ortadan kalkacaktır. Yetkililer iyileştirmeler yapmadıkça, yaşlı nüfus bütçe açığında şişkinliğe yol açabilir" denildi.
Türkiye'nin sorununun tipik olarak üç biçimde ortaya konulabileceği belirtilen raporda, bunlar, "Finans açığını gelirleri artırma ya da borçları azaltarak önceden fonlama", "Gelecekteki harcama büyümesini azaltmak için emeklilik ve sağlık reformlarına girişme", "Gelecekteki 'çıktı' büyümesini artırmak için, geniş yapısal reformlara girişme, açığın paydasını büyütme" olarak sayıldı.
Türkiye'deki emeklilik reformunun temelde şimdi ve gelecekteki harcama büyümesini azaltmayı hedeflediği kaydedilen raporda şu saptamalar yapıldı:
-Türkiye'nin bu sorunu bir dizi mantıklı öneriyle çözmeye başlaması tavsiye edilmişti. Önerilmiş bulunan reform, son biçimiyle, sadece emekliliğe bağlı olan, tahmin edilen net mali açığın bir parçasını tasarruf edecek. -İşgücü arzı üzerine önerilmiş bu emeklilik reformlarının gelecekteki etkisi anlamında büyük bir belirsizlik varlığını sürdürüyor. -Büyük mali riskler, daha büyük hedefler içeren reformların gerekliliğini ortaya koyarken, diğer alanlarda reformlar yapılması gerekmektedir. Özellikle bu doğrultuda, işgücü piyasasının kayıtlı hale getirilmesi anlamında, kayıt dışı ekonomi ve vergi tabanının genişletilmesi hayatidir. Kayıt dışı ekonominin yüksek düzeyi, ekonomik büyümenin ve daha yüksek yaşam standartlarının iyileştirilmesinin önünde ciddi engel olabilir. Bu soruna yönelmek daha kapsamlı bir yaklaşım getirir, gelecekteki emeklilik reformu önemli de olsa bunun sadece bir parçasıdır." TAM OLARAK VE GECİKMEDEN
Emeklilik reformu "cömert emeklilik harcamalarını" azaltsa bile, ileri yaşta işçilerin ve kadınların istihdam artışlarının hayati olduğu belirtilen raporda, "İkisi de ekonomik büyüme ve vergi tabanını genişletmeyi desteklemek için zorunludur" denildi. Raporun Sonuç bölümüne şöyle devam edildi. "Sosyal güvenlik açıklarının kamu finansmanı üzerinde artan ve bilinen olumsuz etkileri, bu emeklilik reformunun tam olarak ve gecikme olmaksızın yerine getirilmesini zorunlu kılıyor.
Bir bölümü hariç kesin olan bir reform görünmüyor. Ve kamu finansmanının, uzun dönem sürdürülebilirliğini sağlamak için, hala gidilecek çok uzun bir yol bulunuyor."
1994-2004 arasında emeklilik sisteminden kaynaklanan açığın 475 milyar YTL olduğu belirtilen raporda, "Gerçekten sürdürülemez sosyal güvenlik sistemi, Türkiye'nin geçen onyılı boyunca meydana gelen mali dengesizliğinin büyük ölçüde sorumlusudur. Bu bağlamda, 2006 sosyal güvenlik reformu hayati bir öneme sahiptir" ifadesi yer aldı. TÜRKİYE İLERDE YAŞLANABİLİR
Türkiye'nin en büyük nüfusuna 2050 yıllarında 100 milyon ile ulaşacağı kaydedilen raporda, nüfusun daha sonra azalmaya başlayacağı tahminine yer verildi. AB'nin 27 ülkesinin bu yüzyılın ikinci onyılında yaklaşık 487 milyon kişiyle en kalabalık nüfusuna ulaşacağı belirtilen Raporda, "Türkiye'nin nüfusunun ortalama yaşı 27 civarındadır. Orta vadede, doğum oranlarındaki azalma trendi şimdi tercih edilen nüfus yapısını, birçok AB ülkesinin şu anda karşı karşı kaldığı yaşlanan bir toplum durumuna dönüştürecektir" denildi.
65 yaş üstünün aktif nüfusa oranı bugün yüzde 9 oranında artarken, 2050'de yüzde 28 olacağı öngörüsünde bulunulan raporda, "Türkiye'de çalışan nüfus büyümesi yavaşlamaya başlayacak, yılda yüzde 1.5 artıştan 2050'ye doğru '0'a yaklaşacaktır. Bu yüzden Türkiye gelecek on yıllarda ekonomik büyümenin yavaşlaması ve yaşlı kuşağa transferler , daha büyük çapta hizmetleri finanse etmek için vergi oranlarının artışı riskiyle karşı karşıya kalacaktır" ifadesi yer aldı. Bu nüfus faktörleri dolayısıyla 2005'te GSYİH'in yüzde 4.8'i olan sosyal harcamaların 2050'de yüzde 16.8'e çıkmasının beklendiği yazıldı. REFORMLAR ACİL
AB'nin Türkiye emeklilik sistemi raporuna şöyle devam edildi: "Türkiye'de şimdiye kadar çok az iş yaratılmıştır, etkin olmayan nüfus şu anda takriben istihdam edilen nüfustan iki kat daha büyüktür. Bu nedenle reformlar zorunlu ve acil hale gelmiştir. Reformlar yaşlanma nedeniyle ortaya çıkacak bütçe maliyetlerini azaltmayı hedeflerken, aynı zamanda ekonominin potansiyel büyüme oranını, bilhassa daha çok ve uzun çalışmayı cesaretlendirerek desteklemelidir. Özellikle kadınların istihdam oranları çok düşüktür ve artışa muhtaçtır. Eğitimi iyileştirmek ve halihazırdaki işgücü arz ve talebindeki eşitsizliği düzeltmek, Türkiye'nin geniş bir düşük-orta gelirli tarım ekonomisinden, AB tipi, güçlü ve başarılı bir hizmetler sektörüne sahip olan yüksek gelirli AB tipi ülke haline dönüşmesinde başlıca öneme sahiptir."
RAPORUN DİĞER BÖLÜMLERİ
Raporun diğer bölümlerindeyse, 2001 mali krizinden bu yana yüksek büyüme, sıkı para politikası, düşen faiz oranları gibi etkenlerle toplam borcun GSYİH'e oranında yüzde 100'den yüzde 65'lere kadar bir düşüş görüldüğü belirtilirken, "Türkiye'de yöneticiler yetkilileri faiz dışı fazlayı GSYİH'in yüzde 6'sının üzerinde gerçekleştirmeyi başarmışlardır. Bu fazlalar sadece borcun milli gelire oranı olan borç rasyosunu azaltmakla kalmamış aynı zamanda faiz oranlarının piyasa güvenini güçlendirerek düşmesine yardımcı olmuştur" denildi.
Toplam kamu borcunun borcun en geniş kısmının, geniş ve giderek büyüyen sosyal güvenlik sistemi açıklarından kaynaklandığı belirtilen raporda, Türk emeklilik sisteminin "cömert ve sürdürülemez" olduğu kaydedildi. Raporda, ilk bakışta sistemin "tahrip edici" özelliklerinin görüldüğü bildirilirken, şöyle devam edildi:
"KAYITLI İSTİHDAMIN MALİYETİ YÜKSEK"
"Bir kişiyi kayıtlı olarak istihdam etmenin yüksek maliyeti, Türkiye'deki son derece geniş kayıt dışı sektörü açıklamanın önemli bir bölümüdür. Türkiye'de istihdamda, vergi takozunun büyük bir çoğunluğunu, sosyal güvenlik katkıları oluşturmaktadır, bu da şunu getirmektedir: Gelecekteki emeklilik reformu, kayıtlı istihdam gündeminin önemli bir parçası olmalıdır. Diğer AB Üye Devletleriyle kıyaslandığında, sosyal güvenlik sisteminin uyumsuzluğu, kayıt dışı sektörün yaygınlığı, insani sermaye ve verimliliğin düşük düzeyi gibi nedenlerle, yüksek katkı oranlarının, Türkiye'de, yüksek 'vergi takozuna' sahip daha zengin ülkelerden daha çok zarar verdiği iddiasını ortaya koymaktadır.
Vasıfsız iş gücü maliyetinin, marjinal verimliliğin üstünde olmasının meydana getirdiği baskı, firmaları kayıt dışı işgücünü kiralama konusunda cesaretlendirmektedir. Bu da Türk ekonomisinin hemen her yönüyle karakteristiği olan 'kayıtlı-kayıt dışı' ikiliğini beslemektedir. Gerçekten, kayıt dışı sektörün boyutlarında olduğu gibi kayıtlı sektörde de çok yüksek olan işgücü maliyetlerinde herhangi önemli bir daralmayı düşünmek zordur."
KAYIT DIŞI ANKETLERİ
Özel sektör çalışanlarının üçte birinin, işinin başında bulunanların yarısının ve tarım nüfusunun yaklaşık yüzde 90'ının kayıt dışı sektörde çalıştığı belirtilen raporda, bu işçilerin herhangi bir kalifiye emeklilik hakkından yoksun bulundukları, zaman zaman da sağlık sigortasına sahip olmadıklarının görüldüğü kaydedildi. "Sosyal güvenlik katkıları sadece Türkiye'nin 22 milyon çalışanının yüzde 50'si için toplanmaktadır" denilen raporda, "Devlet tarafından yürütülen emeklilik şemalarının bir norm olması zorunludur. Özel emeklilik şemaları ve özel sağlık sigortası Türk kamuoyuna sunulmuştur ve bazı vergi yararları getirmiştir, ancak bunlar arzu edildiğinde alınacak hizmetlerdir. Yoksulluğun üstesinden daha rasyonel bazda gelmek için çağdaş toplumsal yardım politikaları, amaçlarını aşırı harcamaya kaçmadan yerine getirme zorunluluğuyla karşı karşıyadır" denildi.
Raporda Türkiye'nin emeklilik konusunda IMF'nin tavsiyelerine uymasının yerinde olacağı da savunuldu.
EMEKLİLİK SİSTEMİ VE HAZIRLIKLARINDA TEMEL NOKTALAR
Raporda Türkiye'nin emeklilik sistemi ve yapılan hazırlıkların temel noktaları ise şu kenar başlıklarıyla özetlendi:
"-Genç nüfusuna karşın Türkiye'nin toplam sosyal güvenlik açığı, GSYİH'sının yüzde 110'u düzeyindedir. -Planlanan reform, kamu emeklilik sisteminin uzun dönemli sürdürülebilirliğini önemli ölçüde iyileştirecektir. -Türkiye'deki geniş ölçüde kayıt dışılığa da hitap eden bir emeklilik reformu zorunludur. -Yüksek vergiler Türkiye'de kayıt dışılığın artmasına katkıda bulunuyor. -Nüfus yapısı Türkiye'ye sosyal güvenlik reformları için bir fırsat penceresi açıyor. -Şimdiki durumda emeklilik ve sosyal güvenlik sisteminde memnuniyet duyulacak bir veri yok. -Emeklilik reformunun gerçekleşmesi gecikti, belirsizlik arttı. -Reform paketinin kabulü temel önemde, ancak daha kapsamlı reformlar hem gerekli hem acil."
"Emeklilik reformu gecikti"
