İsveç'te bir Asurlu bakan

Haftaya bugün İsveç'te seçim yapılacak. İktidardaki Sosyal Demokrat Parti'nin, tarihinin belki de bu en zorlu sınavını kazanmak için güvendiği silahlar arasında Mardin'in Barıştepe Köyü'nden İbrahim Baylan da yer alıyor. İşte Baylan'ın Mardin'den İsveç'e öyküsü...

İsveç'te haftaya bugün genel seçim var. Dört yıl boyunca Sol Parti (eski Komünist Parti) ve Çevreci Parti'nin (Yeşiller) dışardan desteğiyle iktidarda kalmayı başaran Sosyal Demokrat İşçi Partisi, bu kez tam anlamıyla bıçak sırtında. Bir başka deyişle, son 73 yılın 64'ünde iktidar olan, ülkeyi 1994'ten beri aralıksız yöneten sosyal demokratlar uçurumun kıyısına hiç bu kadar yaklaşmadı . İster metal yorgunluğuna bağlayın, ister İsveç demokrasi tarihinde ilk kez muhalefet partilerinin güçlerini birleştirmelerine, yani ortak cephe oluşturmalarına... Tabii iki nedeni birlikte değerlendirmek de mümkün. İşte böyle zor bir sınavda, Sosyal Demokrat Parti umudunu İsveç kökenli olmayan İsveçliler'e bağladı. Bir başka deyişle, 'Almanya mucizesi'ni tekrarlamayı: Almanya'da 2002 seçimlerinde Gerhard Schröder liderliğindeki Sosyal Demokrat Parti, Türkler'in yoğun desteği sayesinde, sadece 29 bir oy farkla Hıristiyan Demokrat ve Sosyal Parti'yi geçmişti. Ancak her ne kadar İsveç'te 24 bin 600 Türk seçmen olsa da Başbakan Göran Persson'un umudu Türkiye kökenli başka göçmenlerde. Ya da İsveç'teki hukuki terimle söylememiz gerekirse, Türkiye kökenli azınlıklarda: Güneydoğulular, yani Kürtler (en az 50 bin kişi) ve Güneydoğu'nun asıl sahipleri olup şimdi İsveç'te Türkiye'de kalanların 12 katı büyüklüğe, 120 bin kişilik bir topluluğa ulaşan Süryaniler. Ve bu büyük topluluk, sandıkta yine kendisini tercih etmesi için bir kişiye güveniyor: İbrahim Baylan. İsveç'in Avrupalı olmayan ilk ve tek bakanı. Toplumbilimciler, savaş ve salgın hastalıklar dışında en büyük kitlesel felaket olarak, yaşadığı çevreye yabancılaşmayı sayarlar. Haksız da değiller. Düşünün; bir sabah uyandığınızda yaşadığınız kentin, kasabanın veya köyün adının değiştiğini, evinizi çevreleyen ya da ufku kesen dağların artık bir başka ad taşıdığını, kasabanıza giden yollardaki tabelalarda ezbere bildiğiniz isimlerin olmadığını, derelerinize, yaylalarınıza, yemyeşil ovalardaki çiçeklere, hatta hayvanlarınıza dahi bilmediğiniz ve öğrenemeyeceğiniz adlar verildiğini... Dahası sizin de adınızı, soyadınızı değiştirmeye zorlandığınızı... Tüm bunlara bir de bölücü terör faciasının eklendiğini. Tam anlamıyla iki ateş arasında kaldığınızı... Çıldırmazsanız eğer ne yaparsınız?

ADI TARİHTEN SİLİNEN COĞRAFYA
İşte bu felaket, Anadolu'nun en kadim halkı Süryaniler'in başına geldi. Tarihin ilk uygarlıklarından birini kuran, dünyanın ilk imparatorluklarından biriyle tarihe adlarını yazdıran, gezegenimizin en eski, en soylu dillerinden biri olan Aramice'yi konuşan, geçmişleri tarihin sislerinde kaybolan onlar, bir sabah uyandıklarında bir de baktılar ki kurttan kuşa tüm mahlukatın, sokaktan dağa tüm coğrafyanın adı değişivermiş. O Aramice ki başta Arapça olmak üzere tüm semitik dillerin ebesi ve Kur'an'daki birçok kavramın kaynağı... O Aramice ki Mel Gibson'ın Tutku: İsa'nın Çilesi filminde de vurgulandığı gibi, hahamların, hatta İsa'nın ana dili... O Aramice ki İlkçağ'ın en güçlü devletlerinden Pers İmparatorluğu'nun resmi dili... Bir günde sessiz sedasız yasaklanıverdi. 1960-1980 aralığındaki Türkiye'den söz ediyoruz. Özellikle de 1980'lerin başından.

'YA KABUL ET YA GİT'
Evet, çıldırmak istemiyorsanız ne yaparsınız? İki seçeneğiniz var: Ya kabullenmek ya da çekip gitmek. Süryaniler ikincisini tercih etti. "Madem binlerce, 10 binlerce yıllık vatanımda yabancıyım, madem binlerce, 10 binlerce yıllık vatanım bana yabancı, o zaman dünyanın her yeri bana yurt olabilir," diyerek. Ve sözcüğün tam anlamıyla, dünyanın dört bir yanına dağıldılar: ABD'ye (400 bin kişi), Brezilya'ya (50 bin kişi), Avustralya'ya (30 bin kişi), Almanya'ya (30 bin kişi), Kanada'ya (20 bin kişi), Fransa'ya (18 bin kişi), Hollanda'ya (15 bin kişi), Danimarka'ya (10 bin kişi), İngiltere'ye (8 bin kişi), Avusturya'ya (7 bin kişi), Yunanistan'a (5 bin kişi), Belçika'ya (5 bin kişi), Yeni Zelanda'ya (3 bin kişi), İsviçre'ye (3 bin kişi), İtalya'ya (3 bin kişi) ve tabii İsveç'e (120 bin kişi). 1980'lerin hemen başında, tam tarih vermemiz gerekirse 1981'de, Batman-Mardin il sınırında bulunan Sılhe Köyü'nde bağcılıkla hayatını sürdürmeye çabalayan Baylan ailesi de İsveç'e doğru kanat çırpan göçmen kuşlar kervanına katıldı, Baba Gabriel, anne Zero ve ikisi kız, ikisi de erkek dört çocuk. En küçükleri İbrahim. Bakmayın köyün adından Sılhe diye söz ettiğimize. Haritada arasanız, bulamazsınız. Çünkü o binlerce yıllık ad, 25 yıl kadar önce değiştirildi, Barıştepe oldu. Hem de PKK'nın ikide bir baskın düzenlediği, güvenlik güçleriyle saatlerce çatıştığı o 'Düşük yoğunluklu savaş' yıllarında. İroninin bu kadarı herhalde ancak Türkiye'de olur. Tamam; 'sılhe' sözcüğü de 'barış' anlamına geliyordu, ama Aramice'yi artık pek bilen olmadığı için, kimse bu çelişkinin farkına varmıyordu. İsim değişikliği, 'Kör gözün parmağına' gibi bir şey oldu. Neyse... Evlerini (Ailenin ilk mülküydü bu; Gabriel'e gelinceye kadar Baylan ailesi hep mağarada yaşamıştı), bağlarını, birkaç parça eşyalarını yok pahasına elden çıkarıp ailecek sıcak Güneydoğu'dan soğuk İsveç'e göç ettiklerinde İbrahim Baylan dokuz yaşındaydı. Ve onların da gurbeti mesken tutmalarıyla, Sılhe Köyü'nde sadece tek Süryani ailesi (Gabriel Baylan'ın kuzeni Aziz Bolun ile iki kızı. Çünkü onun da eşi oğullarıyla birlikte Almanya'da yaşıyor) kalacaktı. Oysa 20 yıl önce 30 haneyi geçiyorlardı. Ve de İbrahim'in de bir zamanlar loş koridorlarında koşuşturduğu Mor (Aziz anlamına geliyor) Yakup Manastırı cemaatinin son parçalarından birini yitirmenin hüznüne gömülecekti. İbrahim'in doğuştan kalbi delikti. O nedenle köyün ilkokulunda kendini eksik görüyordu. Gabriel Baylan'ın içine ateş düştü ama belli etmedi: "Peki oğlum, sen bilirsin. Ama hiç değilse manastıra git, biraz bir şeyler öğren. Bir de unutma; önümüzdeki bir-iki yılda bilgini artıramazsan, seni yeniden okula yazdırırım." Boyun eğdi İbrahim. Ve Deyrelumur diye de bilinen Mor Yakup Manastırı onun için okul oldu. Mabedin üç rahibi ile iki rahibesi ona okulda öğretilebilecek ne varsa belletti. O kadar ki minik İbrahim, 1981'de İsveç'e ayak bastığında üç dil biliyordu: Aramice'nin yanı sıra Türkçe ve Kürtçe. Ama bu bilgilerinin hiçbiri orada yabancı hem de çok yabancı bir kültürün hoşluğu olmaktan öte bir işe yaramayacaktı. İbrahim yeni vatanında hayata ve eğitime sıfırdan başladı. Hem de hiç bilmediği bir dilde. Önce ailesinin yerleştiği, epeyce akrabasının da yaşadığı başkent Stockholm'un banliyösü Norsborg'ta ilkokula gitti. Onu İsveç'in üniversiteler kenti diye bilinen Umea'da ortaokul, lise ve üniversite öğrenimi izledi. Hem de her okulda, her sınıfta dereceye girerek. Ve de iktisat fakültesinden yıldızlı bir diplomayı cebine koyarak. Ardından da ulusal ekonomi dalında master yaparak.

TÜRKÇE YERİNE İSVEÇÇE
Tabii bu arada konuşmaya konuşmaya Türkçe ve Kürtçe'yi unuttu. Ama İsveççe ve İngilizce öğrendi. Şakır şakır. Öğrencilik yıllarında Süryani dayanışma derneklerinde görev alarak tanıştığı siyaseti çok sevdi. İsveç'in en büyük partisi ve 73 yıllık tarihinde sadece dokuz yıl muhalefete düşen Sosyal Demokrat İşçi Partisi'ne üye oldu. Okulda olduğu gibi partide de kısa sürede sivrildi. Partinin Umea'daki gençlik kolları başkanlığına getirildi. Bunu Umea belediye meclisi üyeliği izledi. Ondan sonra partide basamakları hızla tırmandı ve 1993'te gençlik kolları genel başkanlığına seçildi. İsveç'e gitmesinden sadece 12 yıl sonra! Sonra bir dönem sendikalarda görev aldı. Artık arenaya inme zamanı gelmişti: 2002 seçimlerinde milletvekilliğine aday oldu. Riksdag'a (İsveç parlamentosu) seçildi; ama yedek milletvekili olarak. Bunu 2004'te Avrupa Parlamentosu seçimlerinde -tabii yine Sosyal Demokrat İşçi Partisi listesinden- şansını denemesi izledi. Bir kez daha düşkırıklığı. Sekizinci sıradaydı, 11 bin tercih oyu aldı. Adını işaretleyen tercihli oylar 20 bini bulsaydı, Avrupa Parlamentosu'na girecekti. Olmadı. Ama hemen ardından bingo! Başbakan Goran Persson, 2004 sonbaharında hükümette yenilik yapmaya karar verdi. Niyetini öğrenen kurmayları, yeni kabinede 'Avrupalı olmayan bir İsveçli'ye de yer vermesini' telkin etmeye başladı. Çünkü İbrahim Baylan örneğinde olduğu gibi, tüm partiler seçimlerde yabancı kökenlileri aday gösteriyor, ama hemen tümünü listelerin alt sıralarına koyuyorlardı. Yani seçilme şansları olmayan yerlere. Persson danışmanlarına hak verdi. Ve ekimin son günlerinde açıkladığı yeni kabine listesinin ilk ve orta öğretimden sorumlu bakan hanesine İbrahim Baylan'ın adını yazdı. O gün bugündür bakan. Üstelik İsveç kabinesinin en sevilen üyelerinden biri. Sırrı: Köken farkını ön plana çıkarmaktan özenle kaçınması. Doğma-büyüme, anadan- atadan İsveçli gibi görünmesi, davranması, düşünmesi... İki yıllık bakanlığı süresince az-buz iş de yapmadı. Örneğin dini okul sayısını dondurdu. Ayrıca çoğunluğu Hıristiyan mezheplerine ait olan bu okullara devlet yardımını kestirdi. Gerekçesi: "Çünkü bu okullar çok tehlikeli. Özellikle yabancı kökenli İsveçliler için. Beyin yıkayıp din değiştirmeye zorluyorlar." Örneğin göçmen çocuklarının hem ana dillerini unutmamalarını sağlamak hem de başarısızlık etkenlerini azaltmak için kampanya açtı. Başta matematik olmak üzere zor derslerin, hiç değilse öğrenim hayatının ilk yıllarında çocukların ana dilinde verilmesini hedefleyen bu mücadelesinde epey mesafe katetti.

ÇOCUKLARI KORUMA HAKKI
Örneğin çocukların ilkokula başlama yaşına ailelerin karar vermesini öngören bir reform hazırladı. "Çocukları kimse anne- babalarından daha iyi bilemez," diyen Baylan'ın gerekçesi: "İsveç'te zorunlu eğitime başlama yaşı altı, ama her çocuğun fiziksel ve zihinsel kapasitesi farklı. Kimi beş yaşında eğitime hazır hale geliyor, kimi ise yedi, hatta sekiz yaşında. Bırakalım aileler karar versin. Ama çocuklarını daha geç okula göndermek isteyenlere, bu tercihlerini makul ve bilimsel bir gerekçeye dayandırma koşulu da getirelim." Baylan bu projesiyle, altı yaşında gösteren ama yılın ileri aylarında doğduğu için aslında beş yaşında sayılması gereken minikler ile İsveç'e o yaşlarda gelen ve okula devam etmesini sağlayacak kadar İsveççe bilmeyen göçmen çocuklarını korumayı amaçladığını da belirtmeyi ihmal etmedi. Tabii arada sıkıntıları, gafları, hatta mini skandalları da olmadı değil. Örneğin, bir lisenin yıl sonu balosunda, kız kıza dans etmelerine izin verilmeyen iki lezbiyen, okul yönetimini mahkemeye verdi. Sorunu çözmek İbrahim Baylan'a düştü. İşte bulduğu formül: Kızlar birlikte piste çıkabilecekler ama sadece partner değişikliği gerektirmeyen danslarda! Daha komik örnekler de var. Baylan'ın 1998'de Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin gençlik kolları başkanı olduğu sırada parti üyesi üniversite öğrencilerini Göteborg'un dillere destan Chat Noir (Kara Kedi) striptiz kulübüne götürdüğünün ortaya çıkması gibi! Neyse ki, "Çok pişmanım. Bugün olsa ne ben giderdim, ne de gençleri götürürdüm," diye özeleştiri yaparak yakasını kurtarmayı başardı. Ve o İbrahim Baylan, şimdi gece-gündüz demeden kapı kapı dolaşarak oy istiyor. Seçim bölgesinde azımsanmayacak bir güç oluşturan Süryani seçmenlerin onda toplanacak tercihli oyları sayesinde bu kez parlamentoya girmesinin kesin olduğu söyleniyor. Peki ya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin iktidarı? Onun da cevabını bir hafta sonra öğreneceğiz.