Faizle beraber bütçede iyileşmenin sonuna mı geldik?

Hafta sonu benim de üyesi olduğum Ekonomi Muhabirleri Derneği'nin Ekonomi Zirvesi'nde TOBB Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu'nu dinledik. Türkiye'nin ilk kez sıfır bütçe açığına doğru gitmekte olduğunu belirten Hisarcıklıoğlu, "Borç alan emir alır. Eğer borç ve emir almak istemiyorsak bütçe açığı vermemeliyiz" dedi.
Bütçe açığını kapatmakta son yıllarda bir hayli yol katettik. Milli gelirin yüzde 16.5'inden dört yılda yüzde 2'ye geriledi. Bu rakam halı altına süpürülmüş harcamalarla gerçekte yüzde 3-4'e çıksa bile, AB kriteri olan yüzde 3'e çok yakın.
AB'nin büyük ülkelerinden daha iyi durumdayız.

İyileşmenin devamı zor
Ancak bütçe açığında iyileştirmede galiba yolun sonuna yaklaştık. Gerçi geçen yıl yapılan özelleştirmelerin bu yıla sarkan ödemeleri bütçeyi iyileştirecek ama bu yine yüzde 2 ve altına inmeyi bir hayli zorlaştırabilir. Bunun belli başlı gerekçelerini şöyle sıralayabiliriz:
* Bütçede iyileşme sağlamak her şeyden önce faiz giderlerine çok bağlı. Faiz giderlerinden kastımız da iç borç faiz giderleri. Bütçenin ek büyük kalemi buydu. Bitişikteki tabloda son yıllarda faiz ödemelerinde sağlanan iyileşme görülüyor. 2003'te 52.7 milyar YTL'ye kadar çıkan iç borç faiz ödemesi geçen yıl 39.2 milyar YTL'ye indi. Bütçenin faiz giderlerinin GSMH'ye oranı ise 2001'de yüzde 21.2'den 2005'te yüzde 8.1'e geriledi.
* Aynı dönemde bütçe açığının milli gelire oranının yüzde 16.5 düzeyinden yüzde 2'ye inmesinde faiz düşüşleri en önemli rolü oynadı. Reel Hazine faizi 2001'de ortalama yüzde 27.0 iken 2005'te yüzde 8.2'ye indi.
* Eğer faiz ödemeleri düşmeseydi ve 1999-2002 dönemi ortalaması kadar ödeme yapılsaydı, son üç yılda fazladan 66.9 milyar YTL ödenecekti. Bu rakam da bu yılki bütçe büyüklüğünün yaklaşık yüzde 40'ını oluşturuyor. Yani faizde iyileşme sağlanmadan bütçede iyileşmenin sürmesi çok zor.
* Faiz cephesinde ise yolun sonuna yaklaştığımızı dün belirttik. Zaten piyasa aktörleri geçmiş yıl eğilimlerinin devam etmesi halinde bile faizlerde yüzde 1-3 arasında düşüş bekliyordu. Bu beklentinin ardından dünya likiditesinde daralma ve faiz oranlarında artışlar gündeme geldi. Gelişmekte olan ülkelerden ve Türkiye'den sermaye çıkışı başladı. Dışarıdaki bu gelişmeler faiz düşüşünü zorlaştırıyor veya çok sınırlıyor.
* İçeride ise Merkez Bankası'na atama riski doğdu. Bu riskin faizlere yansıması söz konusu. Bu sorun çözülse bile IMF ile ilişkilerin nasıl yeniden rayına sokulacağı ayrı bir soru işareti. Bunun yanında genel seçim ve Cumhurbaşkanlığı seçimi giderek yaklaşıyor. Bu iki seçimin belli bir stres yaratması ve faizler üzerinde etkili olması beklenebilir.
* Son olarak yüzde 5.3 düzeyine gerileyen reel faizlerin düşüşü duracaksa bütçeye yaptığı katkı da sınırlı olacak. O zaman bütçe açığını sıfırlamak ancak özel kesime yeni vergiler koymakla mümkün. Ama özel sektörün de tasarruf açığı ortaya çıktı. 2004 yılında milli gelirin yüzde 0.7'si ve 2005'te de yüzde 4.4'ü oranında özel sektör tasarruf açığı verdi.
Bu açığın oluşmasında, Sayın Hisarcıklıoğlu'nun belirttiği enflasyonun 10 puan üzerinde vergi artışı etkili olabilir. Devlet açığını azaltırken enflasyonun 10 puan üzerinde vergi artışı ile karşılaşan özel sektörün açığı oluşmuş.

Dış kaynak belirleyici
Bu açık da dış kaynakla ve büyük ölçüde borçlanmayla finanse ediliyor. Dolayısıyla faiz düşüşlerinde olduğu gibi, özel sektörün tasarruf açığının karşılanmasında da dış kaynak akışının devam etmesi belirleyici konumda. Dış kaynak akışının kesilmesi veya tersine dönmesi, bütçe ve faiz konularında iyileşmeleri durdurabilir veya tersine döndürebilir.
Enlasyon ve faiz düşüşünden sonra galiba bütçeyi iyileştirmenin de kaymağını yemiş bulunuyoruz. Hükümet'in ekonomideki adımlarını bunların bilincinde atmasında büyük yarar var.

Sonuç
"Bir dönemin çözümleri, bir sonraki dönemin sorunlarıdır" R. H. Tawney