Kaynağı belli olmayan dövizler

Ödemeler dengesi, ismi üzerinde, hep dengededir . Açık ya da fazla oluşur, rezerv hareketleri de farkı karşılamaya yetmez ise, "net hata ve noksan kalemi" bu işlevi görür. " Bu kadar döviz giriş ya da çıkışının kaynağı bulunamadı" denir, denge de sağlanmış olur.
Bu yıl ise net hata ve noksan rakamları dikkati biraz fazla çeker oldu . İlk altı ayda 6 milyar dolar, kaynağı belirlenemeyen döviz hareketi olarak kayda geçti. Sadece Haziran ayında tutar 2,7 milyar dolara yükseldi.
Bu gibi durumlarda aklımız tersine çalıştığı için, kaynağını bulamadığımız döviz hareketlerini, hemen kaçakçılık, uyuşturucu ticareti ve buna benzer olaylara bağlarız . Öyle şartlanmışız ki, ilk önce bunları düşünmeden edemeyiz. Oysa işin teknik tarafına bakmamız, gerekli araştırmaları yapmamız ve ortaya çıkan sonuçlara göre karar vermemiz daha sağlıklı olur, ama öyle yapmıyoruz işte.

Geçmişte de gözlenmişti
Miktarı 2005 yılına kıyasla küçük olsa da, benzer bir sürece 1996-1998 yılları arasında da tanık olmuştuk. O zaman da, yüksek miktarlarda net hata noksan kalemi oluşmuştu. Kaynak olarak yine uyuşturucu, kara para ve kaçakçılık gösterilmişti. İsmimiz bütün dünyaya kara paracı olarak takdim edilmeye başlanmıştı.
Oysa, esas neden, Doğu Bloku ülkeleri ile yapılan bavul ticaretinden sisteme giren dövizlerin kayıtlara yansımamasıydı. Önce IMF ikna edildi. Sonra anketler yapıldı, bavul ticareti kayda alındı. İhracat rakamlarına katıldı. Böylece, kayıt dışı döviz miktarı da azaldı. Bize, "kara para aklayan ülke" deyenler de sus-pus oldular .
İkinci bir gelişme de, 1990'lı yılların sonlarında, yurt içinde yerleşik kişilerin açtıkları döviz tevdiat hesaplardaki giriş ve çıkış hareketlerinin, ödemeler dengesine yansıtılmasından kaynaklandı. IMF ile birlikte, kullanılan teknik ve oranları tekrar gözden geçirince, veriler de düzeldi.
Şimdi kaynağı belli olamayan dövizler sorunu tekrar karşımıza çıktı. Kanımca, net hata ve noksan kalemindeki artışın büyük çoğunluğu uyuşturucu, kaçakçılık, ya da ülkeye gizlice döviz sokmaktan değil, değişen koşullara uyum sağlamada geciken kayıt sistemindeki eksikliklerden kaynaklanıyor . Ödemeler dengesinin değişen yapısı yanında, Dolar-Euro arasındaki oynaklığın artması, ithalat, ihracat ve turizm gibi kalemlerdeki hareketlerin ödemeler dengesi hesaplarına yansıması gibi aşağıdaki noktaların detaylı bir biçimde tekrar irdelenmesini gerektiriyor.

Kritik noktalar
1.Yurt içinde yerleşiklerin 60 milyar dolara yakın döviz tevdiat hesaplarının ödemeler dengesine yansıtılması, yıllardır tam olarak çözülemeyen bir konudur. Dövizden TL'ye, TL'den dövize, veya dolardan Euro'ya geçişlerin, ödemeler dengesinin "diğer gelir veya giderlere" yazılması için uygulanan örnekleme yöntemine bir kez daha bakmak gerekir.
2. Ödemeler dengesi hesapları Dolar bazında tutulur. Dolar-Euro arasında son yıllarda fazlalaşan oynaklığın, ithalat, ihracat, turizm, borç verilerine etkisi ve bunların ödemelere dengesi hesaplarına yansıması doğru hesaplanmaz ise, net hata ve noksan kalemi yükselir.
3. Turizm sektöründe gelengiden turistlerin harcamaları anketlerle tespit edilir. Sayıları 20 milyona yaklaşan turistin harcama biçimlerini tekrar kontrol etmek gerekir. Turizm firmaları ve otellere yapılan ödemelerde de hesaplama yanlışlıkları olabilir.
4. Kayıt dışı ekonomik faaliyetleri ve dolarizasyon oranı yüksek olan ekonomilerde, dövizli işlemlerin ödemeler dengesine yansıma yöntemlerini de belirlemek ve kayda almak şarttır. Hiç yoksa örnekleme yöntemleri kullanılabilir.
5. Altın ihracat ve ithalatı ile yabancıların gayrimenkul alımları döviz kurlarındaki değişimlerle birlikte yorumlanıp, kayda alınmadığı takdirde net hata ve noksan kalemini etkiler.
6. Bazı sıcak para giriş ve çıkışlarının, türev araçları yardımı ile kayda sokulmadığı, piyasalarda söylenen bir husustur.
Bunların kapsamlı ve uzman kişilerce tekrar gözden geçirilmesine yönelik yapılacak araştırma, bize işin içyüzünü anlama olanağı verecektir. " Yumurta kapıya dayanmadan harekete geçmeme" yeteneğimizi gösteren örneklerden birisi de bu. "Alarm" çalınca işe eğiliyoruz.