Dünya parası yaratmak

Dünyada halen mevcut 170 para birimi yerine, tek bir para yaratılarak bir çok sorunun çözümlenebileceği fikrinden hareket eden Profesör Robert Mundell, DEY adını verdiği global paranın Dolar, Euro ve Yen'den oluşması görüşünde. Bunun için ABD, Avrupa Birliği ve Japonya'nın bir parasal birlik kurması, ortak bir merkez bankasının yapılandırılması ve bunların üzerinde de IMF Guvernörler Kurulu'nun danışma meclisi olarak görev yapması şeklinde bir sistem öneriyor.

Sorunlar
Bu sistemin kurulmasında iki temel sorun var.
Birinci sorun, projenin politik fizibilitesinin zayıflığından kaynaklanıyor.. Süper güç ABD'nin bu tür bir oluşuma politik açıdan olur vermesi oldukça zor. "Kendi parası Dolar'dan zaten azami derecede yararlanan bu ülke, neden bu gücünü başkalarıyla paylaşmak istesin" gerçeğini değiştirmek için çok özel şartlar gerekli. Ancak, Euro'nun uygulamaya konulmasında görev alanlar "o tarihlerde Alman Markı da güçlü bir paraydı ama politikacılar işe fazla karışmadılar, Avrupa Birliği amaçlarına uygun olarak sistem kuruldu" diyorlar.
İkinci sorun ise, parayı basacak olan Dünya Merkez Bankası'nın yapısının ve amaçlarının oluşturulmasından ortaya çıkıyor. Nasıl bir para politikası uygulayacağının, başkanının nasıl seçileceğinin, enflasyon hedefinin nasıl saptanacağının ve kime hesap verileceğinin iyi bir biçimde saptanması gerekiyor.
Bu iki temel sorun dışında bazı teknik konuların da halledilmesi lazım. Bunlar şöyle:
1. Ülkelerin kendi paralarını yeni dünya parasına çevirmelerinin (sabitleştirmelerinin) mümkün olduğunca kısa sürede tamamlanması şart. Süre uzadıkça sorunları da artıyor.
2. Önce para basmak mı yoksa dünya merkez bankasını kurmak mı daha uygun olur?
3. Fiyat endekslerinin yapısı nasıl olacak? İçeriği aynı fiyat endeksleri oluşturulmalı.
4. Altın, bu sistemde nasıl bir rol oynayacak?
5. Tek parayı herkes mi kullanacak, yoksa sadece ülke hükümetlerinin kullanımına mı izin verilecek?
6. Dünya Merkez Bankası hangi değerleri rezerv olarak tutacak?
7. Likidite ve para arzı hangi kurallara göre arttırılacak?
8. Sisteme girip de daha sonra çıkmak isteyen ülkelerin durumu ne olacak?

Tek para, tek hükümet
Bunların da ötesinde üye ülkelerin maliye politikası prensipleri, aralarındaki gelir dengesizliklerinin nasıl giderileceği ve sisteme katılmak istemeyenlerin durumları da çözüm bekleyen konular arasında yer alıyor. Ayrıca, bu modelde enflasyonla mücadelede para politikasının rolünün de iyi belirlenmesi gerekiyor.
Her ne kadar, "tek para tek hükümet değildir" dense de karar mekanizmasının merkezinde güçlü ve sanayileşmiş ülkelerin olacağı bir gerçek. Parasal birliklerin politik yönü yüksek oluşumlar olduğunu herkes biliyor. Profesör Mundell de bunun bilinci içinde. Ama bu gerçeği olumlu yönde kullanmak istiyor. "Politik karar verilirse, sistemi oluşturmak üç haftada gerçekleşir" diyor.
Dedik ya, hayal kurmak güzel. "Taşlar yerine oturursa neden olmasın" sorusunu sormadan da edemiyoruz. Global para konusunda da hayal kurmaya ve fikir üretmeye devam edileceği kesin.