Dilin tozu nasıl alınır?
Dilimizin geçirdiği evrim her zaman tartışma nedeni olmuştur. Konunun Batı'da nasıl çözüldüğünü merak edenler için Fransa örneğini araştırdım.
Türkçe'nin geçirdiği evrimin uzun uzun tartışıldığı bu dönemde, haliyle başka memleketlerdeki dil kurumlarının nasıl çalıştığını merak edenler vardır diye düşündüm ve uzun süre Fransız Dili Yüksek Konseyi üyeliği yapan dostum, yazar Louis Gardel'i arayarak önce kendimi, ardından da sizleri aydınlatmaya karar verdim. Fransa'da başbakanın yönettiği bu kurum; dilin kullanımı, gelişimi, zenginleşmesi gibi konuları takip etmenin yanı sıra Fransızca'nın tüm dünyada yaygınlaşması ve sevdirilmesi için de çalışıyor. Konseyde, kültür ve eğitim bakanlıklarının yanında "Terminolojilerden ve yeni kelimelerden sorumlu" bir komisyonun dilbilimci üyeleri de bulunuyor. Ayrıca yazarlar, yayıncılar, öğretmenler konseye düzenli aralıklarla katılarak görüş bildiriyor. Tabii ki Fransızca Kanada, Belçika ve İsviçre'- de de konuşulduğu için, yöresel kullanımlar üzerinde çalışan dilbilimcilerin görüşlerine çok önem veriliyor.
DİL CUMHURİYETİN HARCIDIR
Konsey, bu çalışmaya verdiği önemi şöyle açıklıyor: "Dil, cumhuriyetimizin harcıdır, demokrasinin işleyişinde vazgeçilmez bir yeri vardır ve her vatandaş ona kendi adına sahip çıkabilmelidir." Bu arada 110 milyon kişinin konuştuğu bir dil olan Fransızca'yı, sadece soyut bir kavram olarak değil, aynı zamanda siyasi bir proje olarak gördüğünü belirten başbakanlık, toplumun geçirdiği değişimlerin dile yansımasını doğal buluyor ve yeni gerçekleri ifade edebilmek için yeni kelimelerin yaratılması gerektiğine inanıyor. Aynı şekilde, artık kullanılması mümkün olmayan eskimiş ya da ayrımcı sözcüklerden kurtulmak gerektiğini, bunun için de uzmanlardan titiz bir çalışma beklediğini söylüyor. Bu arada konsey; bilgisayar, ekonomi, hukuk gibi alanlardaki gelişimleri göz önüne alarak dışarıdan gelen teklifleri de kabul ediyor. Her  ne kadar eski önemini kaybetmiş olsa da, hala hem olimpiyatların resmi dili olan hem de İngilizce'den sonra dünyada en çok öğrenilen dil olan Fransızca'nın uluslararası etkisini daha fazla kaybetmemesi için özel programlar hazırlanıyor, dünyanın her yerine Fransızca öğretmenleri yollanıyor. Bir de AB meselesi var elbette. Bu hafta yapılan bir etkinlik, Avrupa'nın kimliğini kazanmasında dilin önemini vurguluyordu. İçlerinde Hanna Schygulla, Jeanne Moreau, Maria de Medeiros gibi aktrislerin de bulunduğu 20 sanatçı, Avrupa Birliği'nin 20 dilinde şiirsel birer cümle seçti ve bu cümleler Palais Royal'ın cephesine yansıtıldı. Kültür Bakanı, yaptığı konuşmada, genellikle yabancı dil konuşmayan Fransızları da diğer Avrupa dillerini öğrenmeye teşvik etti. Bakan bu harika geceyi, Umberto Eco'nun dahiyane sözüyle noktaladı: "Avrupa'nın yeni dili 'tercüme' olacaktır." Tüm bu resmi çalışmalar devam ededursun, yayınevleri de sözlüklerini yeniliyorlar. Ben tam bir sözlük delisiyim. Kütüphanem; Osmanlıca'dan Türkçe'ye, İngilizce'den Fransızca'ya, İtalyanca'dan Türkçe'ye gibi "Aşağı yukarı aşina olduğum" dillerin yanı sıra asla konuşmadığım dillerdeki sözlükleri de barındırır. Evde birkaç metre raf işgal ettikleri yetmiyormuş gibi, yeni çıkan versiyonlarına da bakmadan edemem. Bu sefer de Larousse sözlüğünün son baskısına vuruldum. 160 dilbilimcinin üzerinde çalıştığı Larousse, 100'üncü doğum gününde sözlüğe 450 yeni kelime ekledi. Yayınevi, asırlık sözlüğü şıklaştırmanın harika bir yolunu bulmuş ve son baskının tasarımını Christain Lacroix'dan rica etmiş. Netice muhteşem. Bu arada ünlü modacının, "İ" harfi için hangi şehirden ilham aldığını tahmin edebilecek misiniz bakalım!..
Sedef Ecer
|
