Cuma akşamı Merkez Bankası 2001 yılı ödemeler bilançosunu yayınladı. Şubat krizi sonrasında dış denge ikinci plana düşmüştü. Gene de Türkiye'nin döviz takıntısı nedeni ile ödemeler bilançosunu izlemeyi sürdürüyoruz.

Ekonominin döviz gelir ve giderlerini cari işlemler dengesi özetliyor. 2000 yılında cari işlemler dengesinde 9.8 milyar dolar açık oluşmuştu. Bu yıl ise 3.3 milyar dolar fazla çıktı.

İkisini toplayınca, 2000'den 2001'e cari işlemler dengesinde 12.1 milyar dolarlık bir düzelme olduğunu buluyoruz. Bu çok büyük bir sayıdır. İki farklı şekilde tefsir edebiliriz.

Birincisi, 2001'de ne kadar kötü bir yıl geçirdiğimizin kanıtı olarak görülebilir. İşsizliğin, iflasların, tüm toplumun satınalma gücündeki gerilemenin bir ifadesidir. Bir felaket habercisidir.

İkincisi, Türkiye ekonomisinin dış denge açısından ne kadar büyük bir esnekliğe sahip olduğunun göstergesidir. Bir ekonominin bir yıl içinde dış dengede milli gelirin yüzde 8'i tutarında bir düzelme yapması küçümsenmemesi gereken bir başarıdır.

Bir hususu hatırlatmak istiyorum. Mayıs'ta imzalanan Niyet Mektubunda 2001 için cari işlemler dengesinde 1 milyar dolar açık öngörülmüştü. O zaman da bunun gerçekçi olmadığını, mutlaka fazla verileceğini yazmıştık.

Ayrıntılar
2001'de ihracat yüzde 14.1 artarak 31.2 milyar dolar olmuş. Bavul ticareti 3 milyar dolarla yerinde saymış. Transit ihracat yüzde 7.1 düşürek 0.9 milyar tutmuş. Neticede toplam mal ihracat gelirleri yüzde 12.5 artarak 35.1 milyar dolara ulaşmış.

Buna karşılık mal ithalatı yüzde 25 gerileyerek 40.5 milyar dolara inmiş. Altın ithalatı ise 1.9 milyar dolardan 1 milyar dolara neredeyse yarı yarıya çökmüş. Transit ithalat ve navlun da ithalatla birlikte düşmüş. Neticede toplam mal ithalatı giderleri yüzde 25.5 gerileyerek 39.9 milyar dolara düşmüş.

Bu durumda dış ticaret dengesinde olağanüstü bir düzelme yaşanmış. 2000'de 22.4 milyar dolar olan dış ticaret açığı 4.8 milyar dolara inmiş. Aradaki fark 17.6 milyar dolar. Dış dengenin artıya geçmesinin gerisinde dış ticaret açığının küçülmesi yatıyor.

Maalesef aynı olumlu gidişatı görünmeyenler ve transferler kalemlerinde göremiyoruz. Örneğin işçi dövizleri dışındaki görünmeyen döviz gelirleri (turizm, nakliye, kar transferi, faiz, vs.) 2000'de 22.3 milyar dolar iken bu yıl 17.9 milyar dolara gerilemiş. 4.4 milyar dolar yada yüzde 19.6'lık bir azalmaya tekabül ediyor.

Halbuki 2001'de turizm sezonu çok parlaktı. Nitekim turizm gelirleri yüzde 5.9 artmış. Ona rağmen neden görünmeyen gelirler azalıyor? Bu konuya daha önce de değindik. Ekonomi ile ilgili karamsarlık ve kurdaki yanlış beklentilerin kazanılan dövizin bir bölümünün ülkeye gelmesini engellediği kanısındayım.

İktisatta buna "gömü" (hoarding) deniyor. Parayı saklıyorsunuz. Benzer bir gelişmeyi işçi dövizlerinde de izliyoruz. 1.2 milyar dolar yada yüzde 24.7'lik bir kayıp söz konusu.

İkisini toplayınca 4 ila 5.5 milyar dolar arasında dövizin kazanıldığı halde ülkeye getirilmediği sonucuna varıyoruz. Bence hakiki cari işlemler fazlası açıklanan 3.3 milyar doların epey üstünde gibi duruyor.

Bir uyarı
Şubat 2002 için gümrüklerden ve ihracatçı birliklerinden gelen dış ticaret sayıları çok düşük çıktı. Hemen felaket senaryoları yazılmaya başlandı. Ancak, çok önemli bir ayrıntı unutuluyor.

2000'de Kurban Bayramı Mart başına denk gelmişti. O nedenle Şubat ihracatı normalin çok üstüne çıkmıştı. Bu yıl ise Bayram Şubat'a kaydı. Yani karşılaştırılan iki Şubat ayı çok farklı özelliklere sahipler. Aynı sorun Mart için de geçerlidir.

Dış ticaretin 2002'deki seyri hakkında bir yargıya varmak için geçen sene de bu yıl da bayramsız geçen Nisan ayını beklemekte yarar görüyorum. Şubat ve Mart için bir önceki yılla karşılaştırmalar anlamlı değildir.