|
 |
 |
 |
İnançları
Yezidilik; tek tanrılı dinlerden aldığı itikat (inanç sistemi)nin bir bölümü ile semavi dinlerin bileşkesi olduğu kanaatine varılabilir. Besmele, Oruç tutma, Sünnet, kurban kesme, hacc, gibi ibadetleri ile İslam, Vaftiz, nikahta şarap ve ekmek ayini gibi ritüelleri ile Hristiyanlık, helal ve haram anlayışları ile Musevilik’ten beslenen bu dini inanış, aynı zamanda İslam’ın mistik anlayışı ile de beslenmektedir.
Örneğin, Sufi-Rafiziliğin inancın gizliliği, vecd, şeyhe saygı ve Sabiliğin tenasuh ve ruh göçü gibi inanışlar da Yezidiliğin iman esaslarındandır. Ancak yedinci kutsal melek Azazel (Şeytan) ve paganist inanışları ile tam bir pagan dinini andırır.
Yezidilik, ibadet ve önerdiği dinsel yaşam tarzı ile tam bir paganist dindir. Putperestliğin yanısıra, Zedüştlük (iyi ile kötünün mücadelesi), Manienizm (irfan), Şamanizme (gömme adeti, rüya tabiri ve dans), Paganizme (Ay ve güneşe tapma) ait bazı unsurları içeren ve kökeni bugünkü din uluları olan Şeyhler, Pirler, Bapirler (Dede) ve Çavuşlar tarafından da kesin olarak bilinmeyen bir gizli inanç sistemidir.
Bu gizlilik ve gizemden dolayı Yezidi inancının mensuplarının büyük çoğunluğu dinsel kural ve yasaklarının tümünü bilmiyorlar. İnançları açısından haram ve helalleri bölgesel olarak değişmektedir. Örneğin, Türkiye'deki Yezidilerin bu kurallarında Sünni ekolün Şafii mezhebinin mistik anlayışı hakimken, Kuzey Irak'ta Sünni Türkmenlere yakın olan bölgelerde Sünni Hanefi ekolunun anlayışı göze çarpmaktadır.
1960'lardan sonra Avrupa'ya başlayan göç ile birlikte, bu ülkelere göç eden Yezidilerin yeni kuşağında ise Katolik Hıristiyanlığının ahlak ve mistik anlayışı belirginleşmektedir.
Yezidilik inancında Allah, dünyanın koruyucusu değil sadece yaratıcısıdır. O, faal değildir ve dünya ile ilgilenmemektedir. Allah iradesinin faal ve yürütücü uzvu, Allah'ın ikinci şahsiyeti olan "Melek Tavus"tur.
Melek Tavus, Allah ile bir, çözülmez bir şekilde Allah'a bağlıdır. Bu anlamda Yezidiler, tek tanrılı olarak kabul edilebilirler. Ancak Yezidi inancında, Tanrı ile insan arasında vasıta olarak hizmet gören yarı ilahlar bulunmaktadır.
Yezidilere göre; Melek Tavus, bir iyilik tanrısıdır. Yezidiler şeytana, tövbe etmesi sebebiyle Allah tarafından bağışlanan gözden düşmüş bir melek olarak bakarlar. Şeytanın adının, İlah olarak söylenmesi yasaktır. Yezidiler, halk arasında anlaşıldığı anlamda ne cehenneme, ne cehennem azabına ne de Şeytan'a taparlar.
Yezidi inancına göre; ruh, ölümden sonra başka gövdelere geçerek varlığını sürdürmektedir. Güneş, ay ve yıldızlar ışık saçtıklarından dolayı kutsaldır. Çünkü Melek Tavus da bir ışık kaynağıdır.
Yezidi topluluğu, Adem ile Havva soyundan değil Cebbar bin Şehid adlı başka bir yüce varlıktan türemiştir.
Yezidiler her çağda yeni bir peygamber gönderileceğine, her yerde bulunan Melek Tavus'un bütün Yezidileri koruyacağına ve kurtaracağına inanmaktadırlar. Yezidiler, en kutsal kitapları olan Mıshefa Reş'te (Kara Kitap), "Rabbimiz, Şeytan'ın adını ya da onu anımsatan sözcükleri zikretmek yanlıştır" ayetinden dolayı, Tanrı-melek mertebesine koydukları "Şeytan"ın adını anmadan, onun için "ismi güzel melek" derler. Ayrıca "kaytan, ser, melun, lanet" gibi kelimeleri de kullanmaları kesinlikle yasaktır.
Yezidiler için ateş, nur yani ışık saçan bir kaynak olduğu için kutsanır ve ona asla tükürülmez. Ateşin su ile söndürülmesi büyük bir günahtır.
Yezidiler, bazı besin maddelerini yemez, bazı renkleri tercih ederler. Beyaz, kahverengi, kırmızı, yeşil ve siyah kutsal sayılmakta mavi renge ise itibar edilmemektedir.
Beyaz giysi, temizliği simgelemekte olup; kadınlar mutlaka beyaz iç çamaşırı giyerler. Erkekler öldüklerinde yüce makama temiz çıksınlar diye beyaz giysiyle gömülürler. Yezidilerde temel haram yiyecek, maruldur. Çünkü Marul ismi, bir Yezidi ulusunun adını çağrıştırdığı için bunu yemek kesinlikle yasaktır. Ayrıca, börülce, salatalık, lahana gibi sebzeler ile balık, geyik ve horoz eti de yasak yiyeceklerin başında geliyor.
Yezidilerde ibadet
Yezidilerin yerine getirmeleri şart olan dini vecibeleri şahadet, namaz (ibadet), oruç, zekat ve hacdır. Onlara göre Allah'ın birçok ismi vardır. Bunların en güzeli ve en çok kullanılanı "Hüda" olanıdır.
Yezidilerde şahadet, tanrının sonsuz kudret sahibi, Şeyh Adiy bin Musafir'in tanrının meleği ve Yezidilerin mürşidi, Sultan Yezid'in tanrının meleği, yerin nuru ve insanlığın sevinci, Melek Tavus'un da Tanrı'nın meleği ve elçisi olduğuna inanmaktan oluşur. Bunu akşam yatarken, sabah kalkarken de tekrarlarlar.
Namaz (İbadet) Yezidilerde yılda bir kez Laleş'te Şeyh Adiy'in türbesine yapılan hac esnasında gerçekleştirilen toplu ibadetin haricinde toplu ibadet etme yoktur. Ancak ne pahasına olursa olsun, bu toplu ibadetin başka bir dine mensup olanların görmesi engellenmelidir. Bu ibadet kesinlikle gizli olmalıdır. Bu namaz, İslam'da olduğu gibi hacı adaylarının tümünün bir anda kılması gerekmiyor. Ama küçücük cemaatler şeklinde kılınmazı zorunlu bir ibadettir.
Bu namaz, sabah ve akşam kılınır. Namazdan önce eller ve yüz yıkanır. Sabah namazı için dışarıya çıkılarak güneşin sarılığı belirgin olduğunda güneşe karşı ayakta durulup üç defa eğilmek (rükua varmak) ve ardından secdeye varmak suretiyle dua okunur.
Akşam namazında da yine dışarıda güneşe karşı durularak dua okunur. Yezidiler ibadetlerinin gizli olmasından dolayı, başka dinden birinin yanında ibadetini yapmak zorunda kaldığında rükua varmaz ve sadece acunun içini güneş ışığına tuttuktan sonra elini ağzına götürüp öper.
Yezidilikte oruç ve zekat
Yezidilerde genel ve özel olmak üzere iki tür oruç vardır:
1. Genel Oruç:
Eylül ayının 3 ile 5. günleri arasında tutulan bu oruca Yezit orucu da denilmektedir. Ayrıca Hızır İlyas için üç gün oruç tutmak da Yezidi geleneklerindendir. Yezidi inancına göre Allah, üç gün oruç tutulmasını emretmiştir. Bu inanca göre kutsal kitaplarında oruçla ilgili yazılan üç gün kelimesini yabancılar yanlış olarak yani otuz seklinde anlamışlardır. Yezidiler tutulan üç günlük orucun otuz olarak kabul olunacağına inanırlar. Sabahleyin güneşin sarılığı ile başlayan ve aksam gün battıktan sonra sona eren oruçta yemek içmek yasaktır.
2. Özel Oruç
Yalnızca din adamlarına özgü olan özel oruç, Aralık ayında 20, Temmuz ayında 20 ve 15-20 Eylül tarihleri arasında Şeyh Adiy'in türbesine yapılan ziyaretin ardından da 40 gün olmak üzere toplam 80 gün tutulur.Yezidiler iftar sofrasında şarap bulundururlar.
Yezidilerde zekat müritlerin gelirlerinin % 10'u şeyhlere, % 5 pve % 2.5'ini fakire vermekten oluşur
Yezidi haccı
Irak'ın Duhok ile Musul kentleri arasında bulunan Laleş vadisindeki Şeyh Adiy'in mabedine yapılan hac, Yezidiler için yapılması şart olan dini ve milli bir görevdir. Her Yezidi, ömründe en az bir kere hacca gitmek zorundadır. Her Yezidi kutsal vadiye girer girmez ayakkabılarını çıkarmak zorundadır. Bütün vadiyi ve haccın bölümlerini yalınayak gezerek yapar. Çünkü Yezidilere göre ayakkabı, dünyanın kirlerini taşır. Ve dünyevi kirlerlerin kutsal vadiye girmemesi için ayakkabıların mutlaka çıkarılması lazım.
Kutsal vadiye giren her Yezidi'nin ilk durağı Kaniya Sıpi (Beyaz Çeşme)dir. Bu çeşmede dualar eşliğinde vaftiz edildikten sonra Şeyh Adiy'in Sındıruk (sandukası)nın bulunduğu "sırlar mekanı"na girer. Bu mekan, labirentler gibi iç içe bağlı olan birçok dia, temenni ve ziyaretgahlarla doludur. Paganizmin akla gene bütün ritüelleri bu "sırlar mekanı"nda uygulanır. "Sırlar mekanı"na girmeden önce, eşik ve kapı yanları üç kez öpülür ardından, kapının eşiğinde oturan ve dualar okuyan şeyhe Laleş Vadisi için bağışta bulunulur. Eşiğe basmadan içeri girildikten sonra meydanda bulunan "dilek sütunu"nda bağlı bulunan eşarp ve bezlere dualar eşliğinde bir düğüm atılır. Ve 20 adım sol tarafta bulunan Şeyh Adiy'in Sındıruk'una gidilir. Sındıruk'un etrafında üç tur attıktan ve Sındıruk (sanduka) öpüldükten sonra, kutsal yağların ve köşelerin, pirlerin mezarlarının bulunduğu uzunca bir tüneller zincirine girilerek toplu dualar yapılır.
Bu bölümlere başka dinlere mensup olanların girmesi kesinlikle yasaktır. Yezidilik tarihinde ilk kez başka bir dine mensup olan ben ve foto muhabirimiz Bülent Tavlı girdik. Yezidi pir ve şeyhlerin tam gün boyunca yaptıkları tartışma sonunda "bir defaya mahsus olmak üzere iki Müslüman'ın bu tünellere girmesi"ne izin verildi.
Pirlerin, şeyhlerin, kutsal işaretlerin ve cennet-cehennem deliklerinin bulunduğu yerler tavaf edildikten sonra artık haccın farzı tamamlanmış olur.
Haccın ikinci ayağı olan ve tamamen İslam'dan alınan ve Arafat Dağı'ndan kopya edilen bir ibadetler ditüeli vardır ve Yezidilik İnancına göre, farz olmasa dahi bu dağa (Araf Tepesi) çıkılması gerekir. Tepede bulunan dilek ağacına dilek bezi başlandıktan sonra akşam duası için dağılır. Kendi kendine gizli duasını yaptıktan sonra akşam yemeği yenir ve istirahata çekilirler.
Ertesi gün diğer pirler ve şeyhlerin mezarları ziyaret edilir. Vadinin kutsal suyundan içilir. Bu sudan yemekler yapılır. Ve artık o andan itibaren Yezidinin haccı kabul omuş olur ve artık o bir hacıdır.
Kutsal vadinin hiçbir yerinde ayakkabıyla dolaşılmaz; kadınla cinsel ilişki kurulmaz ve içki içilmez.
Beyaz Çeşme'den akan kutsal su, pet şişelere doldurularak yaklaşık iki kilometre aşağıda bulunan otoparklardaki arabaların üzerine dökülür.
Yezidi duaları
Yezidilerin güneş doğarken ve batarken ona doğru yönelerek dua okuma adetleri, güneşe ve aya taptıklarına dair yanlış bir telakkiye sebep olmuştur. Gerçekte bu duanın nedeni Yezidilerce Tanrı (Melek Tavus)'nın, "Ay ve karanlığın", ve "Güneş ve aydınlığın" efendisi olarak kabul edilmesidir. Yezidi duaları dört tanedir.
Bunlar ;
1. Sabah duası,
2. Evger duası: Bu da sabahları okunur,
3. Güneş tışı duası: Buna güneş duası da denir.
4. Aksam duası: Buna şahadet duası da denir. Yatağa yatınca okunur. Bu dua Melek Tavus'a yapılıp yedi meleğe hitap edilir.
YEZİDİ TATİL VE BAYRAMLARI
Bayramlar Yezidi kutsal kitabına göre, Cumartesi dinlenme günüdür. Yezidilerin önem verdikleri dört dini bayramları vardı.
1. Ser Sal (Yeni yıl) Bayramı
Ser sal, Sarsaliya da dedikleri bu bayram Nisan ayının ilk Çarşamba günü kutlanır. Bugün meleklerin gece boyunca bereket dağıttıklarına inanılır. Yezidilerin yaşadıkları her köyde ve yerleşim birimlerinde kutlanan bu bayramın ön hazırlığı olarak aile mezarları ziyaret edilerek mezar taşlarının üzerine yolu oradan geçenlerin yemesi için, içinde kuru üzüm, yumurta, kuru incir ve çeşitli çöreklerin bulunduğu tepsiler konur.
2. Yaz Bayramı (Cejna Havini)
Temmuz'un 18 ile 21'i arasında Irak 'ın Laleş bölgesinde kutlanan bu bayrama Şeyh Adiy bayramı, kırk gün bayramı da denir. Yaz orucunun tamamlandığı günün ertesinde baslar.
3. Cemaat Bayramı
Şeyh Adiy'in bir araya getirdiği ilk cemaatin anısına 6-13 Ekim tarihleri arasında kutlanan bu bayrama katılmak Yezidi inancına göre hac farizası sayılır ve her Yezidi için bir borçtur.
4. Doğum Bayramı
Yezidilerin dördüncü bayramı herkesin üç gün oruç tutarak karşıladığı 1 Aralık sabahı başlayıp akşamı biten Halife Yezid'in doğum günü olarak anılan bayramdır. Yezidiler Ayrıca Müslüman ve Hıristiyan komşularıyla birlikte onların Hıdırellez ve Aziz Sergius Yortusu gibi bayram ve yortulara da katılırlar. Yezidilerde geleneksel bir biçimde 21 Mart'ta kutlanan Nevruz Bayramı dini olmaktan çok folklorik bir nitelik taşır.
Ahret Kardeşliği
Her Yezidi'nin bir ahiren kardeşi ile bir ahiren bacısı olması mecburidir. Ahiren kardeşliği her defasında el öpmeyi ve ölümde yardım etmeyi emreder.
Vaftiz
Yezidi çocukları doğduktan 40 gün sonra bazı yerlerde de doğumun ilk haftasında Pirler tarafından Şeyh Adiy'in mabedindeki Beyaz Çeşme suyuna üç defa daldırılmak suretiyle vaftiz edilirler. Laleş'in dışında yasayan Yezidiler için Kavvallar tarafından getirilen vaftiz suyu kullanılır.
Sünnet ve Kirvelik
Çocuk vaftiz edildikten bir hafta sonra vaftizi yapan Şeyh veya Pir tarafından sünnet edilir. Bu adete, Kuzey Irak'ta "karif" denilmekte ve Yezidi çocuğu komşu veya dost bir Müslüman kirvenin dizine yatırılarak sünnet işlemi gerçekleştirilmektedir. Kirveliğin Yezidilerde çok önemli bir yeri vardır. Başka dinden olanların kirve yapılması ile o dinin mensuplarıyla dostluk köprüsü oluşturulmakta, muhtemel düşmanlıklar önlenmektedir.
Ölüm ve Cenaze
Töreni Yezidiler birinin vefatında ölünün kıymetli elbiselerini bir ağaç parçasına giydirip, kokular sürüp süsledikten sonra etrafında dönerler. Bu arada ölünün iyiliklerinden bahsedip ağlayarak dövünürler. Bu tören, üç gün devam eder.
Ölen Yezidi, yüksek sesle salavat getirilerek ahiren kardeşinin huzurunda Yezidi şeyhi tarafından yıkanır. Ölünün ağzına, kulaklarına, gözlerine ve kalbinin üzerine Şeyh Adiy'in türbesinin toprağından yapılmış çamur sürülerek kolları çapraz vaziyette, başı doğu istikametinde gömülür. Ölümün 3, 7 ve 40. günleri ile yıl dönümlerinde anma törenleri düzenlenir, Yezidi yoksullarına yiyecekler ve sadaka verilir. Ölümünden sonra bir din adamı veya bir Koçek tarafından görülen rüyanın yorumu yapılarak ölenin ruhunun yeniden doğması meselesi çözülmeye çalışılır.
Yezidilerin ölü gömüldükten sonra mezar başında ölüye hitaben yaptıkları telkin duası çok ilginçtir. Yezidilerin telkin duası su şekildedir: "Ey ölü kişi! Gelecektir üzerine Münker ve Nekir melekleri! Sana soracaklar: hangi dindensin? Sen, de ki ben Ezidiyim (Yezidiyim). Şeyhim, Şeyh Adiy'dir."
|
|
|
|
|
