Yoksa insanlar denek olarak mı kullanılıyor?

İnsanlar üzerinde ilaç denemeleri yapılması doğru mu? İnsanlar kobay gibi kullanılabilir mi? (Murat K./Van)
Geliştirilen yeni ilaç ve teşhis- tedavi yöntemlerinin işe yarayıp yaramadıkları, eskilerine göre avantaj ve dezavantajları, hastalara verebilecekleri yarar ve zararları hakkında karara varabilmek için gönüllü kişiler ve hastalar üzerinde denenmeleri gerekmektedir. Dünyanın her yerinde bu tür araştırmalar yürütülmektedir. Araştırma ve deneme sözcükleri geçince, her insanda bir tedirginlik ve endişe gözlenir. Çünkü ne de olsa, henüz etkinliği kesin olarak kanıtlanmamış, güvenirliliği yeterince test edilmemiş bir tedavi söz konusudur. Ancak bu risk, üstlenilebilir bir risktir. Çünkü, bir teşhis veya tedavi yöntemi ne kadar yeni olursa olsun, önce 'in vitro' dediğimiz laboratuvar ortamında ve daha sonra deney hayvanları üzerinde yıllarca süren çalışmalarla test edilir. İnsanlarda denenebilecek ölçüde güvenli ve etkin bulunmadan insanlara verilemez. İnsanlar üzerinde yapılacak deneylere de hemen hastalarla başlanmaz. Öncelikle sağlıklı gönüllülerde testler gerçekleştirilir.

HUKUKA UYGUN OLMALI
İlaç araştırmaları rastgele, olur olmaz ortamlarda, ehliyetsiz kişilerce yapılamaz. Her çalışmanın çok ayrıntılı bir protokolü olmalıdır. Çalışma protokolü ilgili uluslararası sözleşmeler ve ulusal özel hukuki mevzuata ve bilimsel kurallara uygun olmak zorundadır. İlaç alan kişilerin gerek ilacın etkisi ve gerekse olası yan etkileri açısından yakın takibi yapılmalıdır. Bir sorun ortaya çıktığında erken olarak fark edilip, gereken müdahaleler hemen yapılacak şekilde önlemler alınmış olmalı ve katılımcılar sigortalanmalıdır.

ONAY ALINMASI ŞART
Araştırmacılar tarafından hazırlanan protokolün ilgili hukuki mevzuata, bilimsel ve etik kurallara uygun olup olmadığı, bağımsız etik kurullar tarafından ayrıntılı olarak incelenir. Etik kuruldan onay alınmadan bir projeye başlanılamaz. Proje yürütülürken de etik kurul denetlemede bulunur. İlaç araştırmaları, her hekim tarafından ve her hastanede gerçekleştirilemez. Ancak, araştırma için gerekli altyapı, donanım ve ekipmanın yeterli olduğu merkezlerde ve konusunda uzman araştırmacı hekimlerin gözetiminde yürütülür. Çalışmaya gereğinden fazla kişi dahil edilemez. Cazip kılacak ölçüde para veya diğer bazı avantajlar sunularak, kişilerin gönüllü olmaları özendirilemez. Çalışmaya katılan gönüllülerin, araştırmacının emir ve tesiri altında bulunan kişilerden oluşması istenmez. Çalışma sırasında denenen yaklaşımın riskli olduğu ve alternatif yöntemlerden üstün olmadığı anlaşılırsa, çalışma hemen sonlandırılmalıdır.