Karşılıksız çek ve senetler neyi gösteriyor?

Son yıllarda karşılıksız çek ve ödenmeyen senetlerin miktar ve tutarında hızlı artış dikkatimi çekmişti. Bu durum ekonomide kırılmanın yaşandığı 2006 öncesinden başlayan bir trenddi. Ama yine de ekonomide ödemelerin aksadığına, dolayısıyla işlerin kötüye doğru gittiğine yorumlanabilecek bir veriydi. Ekonominin en canlı olduğu 2004 yılında bile karşılıksız çek ve senet artış göstermişti. Ekonominin iyiye değil, kötüye doğru gittini söyleyenlerin en büyük dayanaklarından biri karşılıksız çek ve senetteki hızlı artıştı. Ekonomi canlı, büyüme hızı yüksek ve hemen herkes para kazanırken ödemeler sistemi neden kötüleşsin ki? Bunun yanıtını merak etmiş ama bulamamıştım.

- Sorun nerede?- Üstelik bankaların tahsili gecikmiş alacakları giderek azalıyordu. Bu oran 2003 yılında yüzde 11.5 iken 2007 sonunda yüzde 3.6'ya inmişti. İçerisinde 100 binlerce hatta milyonlarca kredi kullanıcısı ve borçlanıcının olduğu bu kitle bankalara borcunu ödüyor da, çek ve senet borçlarını neden ödemiyor du? Ödemiyor muydu?
Bunun yanıtını dün Merkez Bankası Durmuş Yılmaz'ın Diyarbakır'daki konuşmasında buldum.
Karşılıksız çıkan ve ödenmeyen çek ve senetlerdeki artış ticaretteki bu iki ödeme aracının ekonominin canlanmasıyla çok daha yaygın biçimde kullanılmasından kaynaklanıyormuş. Yazdırılan çek ve senetler zaten ödenmeyen ve karşılıksız çıkanlar. Ödenenlerde ise sorun yok ve doğal olarak sorun olmayanların da kaydı yok.

- Oranı artmamış- Durmuş Yılmaz'ın verdiği bilgiye ve yukarıda yer alan grafikteki verilere göre durum şöyle:
- Karşılıksız banka çek adedinin takas odasına ibraz edilen toplam çek adedine oranı 2003 yılında yüzde 6.8 iken 2007 yılında bu oran yüzde 5.5'e geriledi. 2008 yılının ilk dört ayında da yüzde 5.1'e indi.
- Benzer bir şekilde, protestolu senet tutarlarının, ticari faaliyetlerin göstergesi olan ticari kredilere oranı 2002'de yüzde 11 düzeyinden Nisan 2008'de yüzde 3.3'e geriledi.
- 20022007 arasında hızlanan ekonomik faaliyetlerle birlikte gerek kullanılan banka çekleri sayısında gerekse karşılıksız çıkan çek miktarında birbirine paralel bir artış gerçekleşti.

- Kullanımı yaygın- Karşılıksız çek ve ödenmeyen senet sorunumuzun o kadar büyük olmadığı, bankaların tahsili gecikmiş alacaklarına paralel bir seyir gösterdiği söylenebilir.
Burada sorun yok da, toplam kredi pastasından dörtte bir düzeyinde yer aldığı belirtilen çek ve senetlerin tedavülden kalkması bir yana, giderek yaygınlaştığı da Merkez Bankası açıklamalarından anlaşılıyor. Bu da ekonomideki kayıtdışılığın boyutunu koruduğuna işaret ediyor.

- Sonuç- "Çürük elma yanındakileri de bozar." Benjamin Franklin