Türkler tavlayı 'şark için muteber' oynuyormuş

'Şark' kültürünün Batı tarafından, biraz da yukarıdan Doğu'ya bakan tarifi, kendini 'Oryantalizm'de ifade ediyor. İşte, 'Bonne pour l'orient' (Şark için muteber) tam da bu bakış açısına cuk oturan bir tabir: 'Doğu'ya yeterli', hatta fazla bile anlamına geliyor. Türkiye'nin, uluslararası tavla camiasında son dönemde adını duyurmasını sağlayan Cem Duran (33), günümüzde Batılılar arasında, Türklerin tavlayı 'Şark için muteber' derecede oynadığı kanısının hakim olduğunu söylüyor. Oysa çoğumuz, bu durumdan habersiz, tavlayı en iyi oynayan milletlerden olduğumuzu düşünüyoruz. "Aslında genellikle Ortadoğu ülkelerinde ve Yunanistan'da oynanan ve geleneksel tavla dediğimiz tavlada iyi sayılırız ama gelişmiş ülkelerde oynanan ve modern tavla dediğimiz 'vidolu tavla'da, dünyada esamemiz bile okunmuyor," diyor Cem Duran. Geçtiğimiz şubat ayında kurulan İstanbul Tavla Derneği İSTAVDER'in de üyesi olan Duran, geçen yaz yapılan ve dünyadaki en önemli turnuvalardan olan Monte Carlo Tavla Turnuvası'nda çeyrek finale kalarak altıncı oldu. Bu bir Türkün son dönemde elde ettiği en iyi derece.

- Tavlanın tarihçesinden bahsedelim mi, mesela hangi ülkede icat edilmiş?
- Türkiye'de tavlayı İran şahı Ardaşir'in bulduğuna inanılıyor. Bu inanca göre Ardaşir tavlayı bulmakla kalmamış, hızını alamayarak satranç ve damayı da bulmuş! Fakat tavlanın bulunuşunun gerçekte bununla hiçbir alakası yok. Oyunlar içinde yarış oyunları denilen genel bir kategori vardır. Zar atılan ve pulların ilerletildiği tüm oyunlar bu kategoriye girer. Tavla da zaman içinde, kültürlerin karşılaşması sonucu, bu yarış oyunlarının evrilmesiyle ortaya çıkmış bir oyun. Yani bu soru, 'Oyun oynamayı hangi toplum bulmuştur?' sorusu kadar anlamsız. Zamanla gelişmiş. Bunun gelişiminde önemli adımlar var tabii. İlk tavla, Mezopotamya bölgesinde ve İran'da bulunmuş. İran'da bulunan en eski tavla, 5 bin yıl öncesine ait.

- Nasıl yayılmış ?
- Önce Mısır bölgesinde... Mesela Tutankamon'un mezarından dört tane tavla çıkarılmış. Mısır'ın Akdeniz ticareti ile oyun Roma'ya gidiyor. Romalılar oyuna tabula diyorlar. Bizdeki tavla kelimesinin kökeni o döneme dayanıyor yani. Ardından Romalıların geliştirdiği tavla (kırmayı, kapı almayı vs. buluyorlar), yeni haliyle, Haçlı seferleri sırasında tekrar Doğu'ya gidiyor. Bütün bunların birleşimiyle İran'da, 13. yüzyılda yeni bir oyun ortaya çıkıyor, nart diye. Bugünkü tavlanın neredeyse aynısı. Bu sefer Emevilerin ve Abbasilerin fetihleriyle İtalya ve İspanya'ya gidiyor. Böylece tekrar Avrupa'ya yayılmaya başlıyor. O ara Rönesans'la Avrupa'da da bir oyun oynama kültürü başlıyor. Mesela Marie Antoinette'in 200 bin frank değerinde bir tavla takımı varmış.

- Tavla tahtasının sırrı ne?
- Katlanabilir olması, kumara müsait olduğu için, gerektiğinde saklamak amacıyla tasarlanmış. Tavla çok yerde yasaklanıyor zaten. Mesela askerler arasında çok yaygın bir oyun. Askerler, yapacak çok şey olmadığından çoğu zaman kumar oynayarak vakit geçiriyor. Zaten askeri yollarla yayılıyor. Haçlı seferleri sırasında ordu yasaklamalar getirmek zorunda kalıyor.

- Bizde pek kumar aracı gibi kullanılmıyor ama...
- Evet. Kültürle de alakalı. Din kumarı yasakladığı için...