Savaşın her iki yandaki kurbanları

Irak savaşı, ABD için gerçek anlamda bir travma yaratmayı sürdürüyor. Belki İkinci Dünya Savaşı'ndan beri hiçbir savaş (Kore, Vietnam veya Körfez savaşları gibi), en azından sinemaya bu denli güçlü biçimde yansımamış ve art arda gelen etkileyici filmlere yol açmamıştı. Sinema toplumu yansıtır ve sinemanın Mekke'si olan ABD için bu gerçek, belki her ülkeden daha çok geçerlidir. Çarpışma'nın (Crash) Oscar'lı yazar-yönetmeni Paul Haggis'in filmi, 2004'te yayımlanan ve gerçek bir olaydan esinlenen bir hikâyeden uyarlanmış. Eski bir ordu mensubu (bir askeri polis çavuşu) olan Hank Deerfield, yine bir savaşa kurban verdiği ilk oğlundan sonra, ikincisi olan Mike'ı da asker yapmıştır. Mike, önce Bosna'da, sonra da Irak'ta savaşa katılmış ve acı deneyler yaşamış, bunları uzaktan uzağa da ana-babasına yansıtmayı denemiştir. Ama pek de başaramamıştır. Günün birinde Mike döner. Ama evine uğramadan ortadan kaybolur. Acılı baba, eskiden bildiği askeri çevreye dönerek onu aramayı dener. Ama karşısında ordu disiplini çevresinde kenetlenmiş ve 'kol kırılır, yen içinde kalır' diyen bir zihniyeti bulur. Ancak bir süre sonra, oğlunun feci biçimde parçalanmış cesedi ortaya çıkar. Bosna ve Irak'a dayanmış bir genç adam, ülkesine döner dönmez acı bir akıbete uğramıştır. Ama acaba ceset ona mı aittir? Ve öyleyse, nasıl ölmüştür? Baba işin peşini bırakmaz ve bu çabasında beklemediği bir ortağa, ona acıyan ve gerçeğe ulaşmak isteyen bir kadın müfettişe kavuşur. 'Tanrının vadisi', aslında filmin hikâyesiyle değil, kutsal kitaplarla ilişkili bir ad. İncil'de İsrailoğullarından küçük Davud'un (geleceğin kral Davud'u) Filistin tarafından gelen dev Golyat'ı yendiği mitolojik vadinin adı bu. Filmde o dev, sanırım ki anlı-şanlı Amerikan ordusu. Ve onun karşısında bir avuç minik insan, adeta dağa karşı savaşıyor ve gerçeği arıyorlar. Yani aslında dünyanın yaratılışı kadar eski ve Homeros'tan beri anlatılagelen bir öykü... Aslında film ilk başlarda çok ilginç gelmiyor. Sanki Irak Savaşı'nı sos olarak kullanan klasik bir dedektif hikâyesi bu... Ama hikâye ilerledikçe, usta Haggis'in dağarcığında sakladıkları birer-ikişer ortalığa dökülmeye başlıyor. Ve film, özellikle ikinci yarıda ABD'nin Irak Savaşı'nı ve orda olup bitenleri radikal biçimde eleştiren bir büyük polemiğe dönüşüyor. O temiz yüzlü insanlar, o yakışıklı, gencecik erler nasıl oluyor da birer canavar haline geliyorlar? Mike'ın en yakın arkadaşı, korkunç bir cinayeti en sıradan bir olaymışçasına anlatırken, insanın tüyleri ürperiyor. Ve savaş denen olayın tüm dehşeti beliriyor. O, iki tarafa da hiç acımayan bir ölüm, kıyım ve işkence mekanizmasıdır. Yolda durmak istemeyen bir Amerikan askeri cipinin devirdiği Iraklı küçük çocuk da, bu trajediyle tüm hayatı kayan Amerikalı asker de, aynı ölçüde birer kurbandırlar. Usta Roger Deakins'in sanırım dijital çekmek zorunluluğu nedeniyle pek kaliteli sayılmayacak görüntüleri, bir handikap. Ancak film, yine de kendisini kurtarıyor ve üst üste gelen tüm 'Irak filmleri'nden sonra bile, son derece etkileyici bir savaş-karşıtı yapım olmayı başarıyor. Tommy Lee Jones, yıpranmış bir eski haritaya benzeyen yüzünde sanki insanlığın tüm acısını taşıyor. Kısacık rolünde Susan Sarandon yine büyük. Charlize Theron ise yine hayli değiştirdiği fiziğiyle, hem güzel, hem de son derece insancıl olmayı biliyor. Tüm öteki roller de iyi. Filmin sonunda, kısa, özlü, ama kolay unutulmayacak bir finalle karşılaşıyoruz. Bu sahnede, Amerikan bayrağı son derece değişik bir kullanım biçimine kavuşuyor ve simgelediği her şeye adeta zıt bir mesajın aracı oluyor. Bizim gibi bayrak düşkünü bir toplumun bu sahneden hayli etkileneceğini sanıyorum. Acaba yanılıyor muyum?

TANRININ VADİSİNDE * * * *
(İn the Valley of Elah)/ Yönetim ve senaryo: Paul Haggis, Görüntü: Roger Deakins, Müzik: Mark İsham, Oyuncular: Tommy Lee Jones, Charlize Theron, Jason Patric, Susan Sarandon, James Franco, Barry Corbin, Josh Brolin/ UİP filmi.