İran'da 'şah-mat'ın yeniden doğuşu

Satrancın beşiği Hindistan olsa da Avrupa'ya ve dünyaya yayılması, İran ve Arap ülkeleriyle olmuş. Satrancın Fars ve İran kültüründe binlerce yıldır yeri var. Satrancın Hindistan'da bulunduğuna dair belgeler bile bugünkü İran topraklarında kaleme alınmış. Bu nedenle satrancın aslında İran'da bulunduğu iddia edilir. Hatta 'şah-mat' gibi birçok satranç teriminin de Farsçadan diğer dillere geçtiği düşünülüyor. Ülkenin yakın tarihinde ise satranç, reformcularla muhafazakârlar arasındaki siyaset oyununun parçalarından birisi... 1970'lerde İran, satrançta bir atılım yaptıysa da 1979'daki İslami Devrim'den sonra 1981 yılında, kumarı teşvik ettiği gerekçesiyle, kamusal alanda yasaklandı. Devrimden önce ülkede büyükusta olma potansiyeli olan birkaç uluslararası usta vardı. Tabii bu yasağın üzerine satranççılar yurtdışına kaçtılar. Humeyni 1988'de satranca onay verince İran'da satranç yeniden doğdu. 2000'li yıllarda devlet yönetiminde bulunanlar, satrancın hâlâ kumar olduğunu düşünen ve yasaklanmasını savunan yerel din adamlarına satrancın faydalarını anlatan genelgeler gönderdiler. 2000 yılında Anand ve Shirov arasındaki FIDE Dünya Şampiyonluğu maçı, Tahran'da oynandı. İran'ın bugün dört büyükustası var; hukuk diplomalı Ghaem Maghami, şahsen tanıdığım Elshan Moradiabadi, Morteza Mahjoob ve Fransa'da beş yıl yaşayıp ülkesine dönen Amir Bagheri. Bugün satranç ülkede çok popüler. Ülkede yaklaşık 100 bin lisanslı satranççı bulunuyor. Bayanlarla erkeklerin bir arada oynayamaması, bütün sporlarda olduğu gibi satrançta da İran veya İsrail'in takım veya bireysel karşılaşmalarda eşleşmesinin ulusal kriz nedeni olması, hatta İran Satranç Federasyonu'nun düzenlediği turnuva tüzüklerinin hepsinin en üst bölümündeki "Allah'ın adıyla," ibaresi, siyasetin elinin İran'da çok sevilen satrancın üzerinde olduğunu gösteriyor. 2006'da FIDE Başkanı Ilyumzhinov ile İran Devlet Başkan Yardımcısı Mohammad Ali Abadi bir araya gelerek, Tahran'da uluslararası bir satranç merkezi yapılması projesini konuştular. İran Milli Takımı'nın son antrenörü, geçmişte Türkiye'de de çalışan Azeri büyükusta Serhan Guliyev'in yerine geçen İngiliz büyükusta Nigel Short'tan başkası değil. Short'un çalıştırdığı İran takımı, geçen yıl Doha'da yapılan Asya Oyunları'nda (satranç ilk kez Asya Oyunları'na dahil edildi) üçüncü oldular. İran'ın dünya satrancının geleceğini şekillendirmesi beklenen Hindistan ve Çin'e meydan okuması zordu, ama Kazakistan, Endonezya, Katar, Bangladeş gibi güçlü ülkeleri geride bıraktılar. Son yıllarda, Batı ile sorunlu ilişkilerle gündeme gelen İran'ın ne kadar zengin bir kültürü olduğunu unutuyoruz. Satranç da bu kültürün parçalarından biri ve son yıllarda ülkedeki değişimlerin turnusol kâğıdı haline geldi.

Haftanın konumu:
İran'ın en güçlü büyükustası Ghaem Maghami 5. Asya Şampiyonası'nda Simonenko karşısında burada 58. Ae5! oynayarak son darbeyi indirdi. 58..Şe5'e 59. Fc3 mat olduğundan oyun 58...de5 59. Ff8 ile devam etti ve Ghaem Maghami on hamle sonra oyunu kazandı.