 |  |
Giritli ve Anayasa
Anayasa ve kamu hukuku alanında çok sayıda eser veren ve Atatürkçülüğün çağdaş yorumuna önemli katkılarda bulunan Prof. Dr. İsmet Giritli'yi kaybettik.
1961 Anayasası mimarları arasında sayılan Giritli'nin uzun yaşamında elbette hataları da oldu, sevapları da. Onun da yer aldığı, bir döneme damgasını vurmuş kadroyu anlatabilmek için 45 yıl geriye dönmek gerekiyor.
27 Mayıs 1960 darbesinin ilk saatlerinde bir askeri uçakla Ankara'ya götürülen İstanbul Üniversitesi öğretim üyelerinden Sıddık Sami Onar, Hüseyin Nail Kubalı, Ragıp Sarıca, Naci Şensoy, Tarık Zafer Tunaya ve İsmet Giritli, Milli Birlik Komitesi'ne (MBK) darbenin meşru olduğuna ilişkin bir rapor sundu. Bu güvenceyle rahatlayan MBK, onlardan yeni bir anayasa istedi. Ankara Üniversitesi'nden İlhan Arsel, Bahri Savcı ve Muammer Aksoy'u aralarına alan profesörler 191 maddelik tasarı hazırladılar. Bu çalışmaya " İstanbul ön tasarısı " adı verildi.
O günlerde Prof. Dr. Tahsin Bekir Balta başkanlığındaki Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim üyeleri de bir tasarı oluşturup kamuoyuna sundu. Ona da " Ankara ön tasarısı " denildi.
İki taslak arasında ciddi yaklaşım farkı vardı. İstanbul grubu partilere ve halk oyuna kuşkuyla bakıyordu. O nedenle birçok özerk kurul ve kurumla iktidarı paylaştırmayı, yürütmeyi zayıflatmayı amaçlıyordu. Ankara grubu ise tam tersine güçlü ve yetkili bir iktidar öneriyordu.
Bu arada Kurucu Meclis oluşturuldu, Giritli de Barolar Birliği kontenjanından o meclise girip Anayasa Komisyonu'na seçildi. Komisyon İstanbul'un taslağını "ana", Ankara'nın önerisini "yardımcı" metin kabul etti.
Ancak 3 aylık çalışma sonunda Ankara taslağının damgasını vurduğu bir metin ortaya çıktı. İyi ki de öyle oldu; Türkiye bugün bile övündüğü ve özlediği anayasaya kavuştu.
Kopenhag'tan çok önce
Değerli hukukçu Prof. Dr. Kemal Gözler, o Anayasa'nın özelliklerini şöyle sayıyor:
- "İnsan haklarına dayanan devlet", "Demokratik devlet", "Sosyal devlet", "Hukuk devleti" gibi kavramlar ilk kez anayasaya girdi.
- 1924 Anayasası'ndaki 6 ilkeden "Halkçılık", "Devletçilik" ve "İnkilapçılık" 1961 Anayasası'nda kabul edilmedi. "Milliyetçilik" ilkesi ise, "Milli devlet" olarak değiştirildi.
- Anayasa Mahkemesi kuruldu.
Kısacası 1961 Anayasası, Türkiye'ye Kopenhag Kriterleri'nin belirlenmesinden 35 yıl önce çağdaş hukuk anlayışını ve insan haklarını kazandırdı. O Anayasa'yı koruyabilseydik, bugün AB'ye uyum süreci bu kadar sancılı geçmeyecekti.
Ama koruyamadık. Yaygın ifadeyle, "O elbise Türkiye'nin bedenine çok bol geldi." 12 Mart 1971 muhtırasından sonra bir dizi değişiklikle temel hak ve özgürlükler sınırlandırıldı, askerin etkisi artırıldı.
Sonunda o da yeterli görülmeyip, 12 Eylül 1980 darbesiyle yürürlükten kaldırıldı, "Özgürlük esas, kısıtlamalar istisna" anlayışının yerine güvenliği odağa yerleştiren, "Önce birey" yerine "Önce devlet" diyen otoriter 1982 Anayasası dayatıldı.
Giritli son yazılarından birinde, üç hafta önce, cumhurbaşkanının Meclis'i yenileme yetkisinin son derece dar tutulmasını 1961 Anayasası'nın zayıf halkası göstermişti. Ve biraz hüzün, biraz pişmanlıkla, "Çankaya'ya Meclis'i fesih konusunda daha geniş yetki tanınsaydı, siyasi krizler demokrasiye ara vermeden çözümlenebilirdi", yani "12 Eylül önlenebilirdi" demeye getirmişti. Keşke...
Yazık; Giritli, 1983'ten bu yana iktidara gelen tüm siyasi kadroların vaat ettikleri sivil bir anayasayı göremeden öldü. Biz görebilecek miyiz acaba?
|
