|
 |
 |
 |
 |
|
Ünlü ama bilinmeyen dâhi
Auguste Comte Fransa'nın en iyi yüksek okulundan disiplinsizlik suçlamasıyla atıldı. Geçinmek için matematik dersleri verdi. Bir dâhinin tüm özelliklerini taşıyan bu gence, arkadaşları 'filozof' lâkabını taktı. Bilimin keşfetmek için yıllarca uğraştığı konuları çok önce görmüştü..
Auguste Comte, Fransız Devrim takvimine göre Yıl VI'da yani 19 Ocak 1798'de şiddetli deflasyonun Fransız ekonomisini vurduğu bir dönemde doğdu. Bu sıralarda Yeni Jakobenler güçleniyor, kilise karşıtı yeni bir yıldırma harekâtı örgütleniyordu. Comte, bu dönemden Danton'un şu sözünü hep aklında tutacaktır: "Eğer yerine bir şey koyabilirseniz, her şeyi tamamen tahrip edebilirsiniz." Türkiye'de sözü çok edilen ancak hakkında, özellikle de düşünceleri hakkında pek bir şey bilinmeyen bu ilahi olmayan peygamber aslında hem sosyolojinin hem de pozitivizmin kurucusu olarak dünya düşünce tarihinde çok büyük bir yere sahiptir. Doğduğunda ona konulan ad, ailesinin koyu bir Katolik gelenekten gelmesi nedeniyle, Isidore Auguste Marie François Xavier biçimindedir. Ama o, yalnızca Auguste'ü kullanacaktır. 1806'da yatılı olarak girdiği Montpellier Lisesi'nde Aydınlanma felsefesini keşfetmiş, 14 yaşındayken Tanrı inancını ve Katolik imanını kaybetmiştir. Daha lisedeyken otoriteye karşı çıkan, Napolyoncu siyasete karşı duran bu çocuk, hem matematikte çok parlaktır hem de retorik sınıfında güzel konuşma birincisidir. Bir dahinin tüm özelliklerini taşıyan bu liseliye, arkadaşları Sgananarelle (Moliere'in ilk kez 1660'ta oynanan aynı adlı oyununun baş kahramanı, Parisli bir burjuva, müthiş bir ahlâkçı) veya 'filozof' lâkabını takmışlardır.
AŞKLARI HÜSRANLA SONUÇLANDI
Auguste Comte, 1814'te daha 16 yaşındayken, Fransa'nın en iyi yüksek okullarından Polytechnique'e dördüncü olarak girdi (Güney illeri birincisiydi). 1816'da disiplinsizlik ve isyan suçlamasıyla okuldan atıldı, yaşamını sürdürebilmek için matematik dersleri vermeye başladı. 1817'de Saint- Simon Kontunun sekreteri oldu ama 1824'te patronuyla bozuştu. Çünkü Comte, bu tarihte ilk önemli kitabı olan Pozitif Siyaset Sistemi adlı kitabını yayınlamış, Saint-Simon da bu kitaba, Sınai İlmihal adıyla sahip çıkmıştı. 1825'te hayatının ilk kadınıyla tanıştı. Caroline Massin adında bir fahişe olan bu kadını, kötü konumundan kurtarmak için matematik dersleri verdi ve onunla evlendi. Bu sıralarda yeni bir genel doktrinin gerektiği konusundaki kanaati güçlenmekteydi. Bu amaçla, 2 Nisan 1826'da evinde Pozitif Felsefe Dersleri'ni başlattı. Pozitif ilkelerinin birliği altında kavranan bilimlerin tümünü 72 derste sunmayı hedeflemekteydi. Ancak ağır bir depresyon geçirince derslere ara vermek zorunda kaldı, Esquirol Hastanesi'nde aylarca yattı ve iyileşmeden çıktı. Polytechnique'e hoca olmak için başvurdu ama belletici kadrosuna razı olmak zorunda kaldı. Bu görevini 1851'de bırakacaktır. 1830-1842 arasında Pozitif Felsefe Dersleri'ni dört cilt halinde yayınlar. Karısı onu  sonuncu cilt yayınlandığında terk eder. Geçinmek için matematik dersleri vermeyi sürdürmektedir. Öğrencilerinden birinin kız kardeşi olan Clotilde de Vaux ile bu sayede tanışır. Tam bir umutsuz aşk olan bu öyküde, Clotilde ertesi yıl veremden ölür. Bunun üzerine Auguste Comte'un düşünceleri, bir cins dinselliğe doğru kaymaya başlar. Büyük aşkının matemini tutmak üzere kendini inzivaya mahkum eder ve bir 'insanlık dini' geliştirir. Bu doğal dinin büyük dinlerle hiçbir ilişkisi yoktur.
İNSANLIĞIN BÜYÜK RAHİBİ
1848'de Pozitivist Dernek'i kurar. Bu derneğin sloganı 'düzen ve gelişme'dir. Sonradan Brezilya bayrağında yer alacak bu slogan, ülkemizde de İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin adını etkilemiştir. Aynı yıl patlayan Cumhuriyetçi devrim Comte'a, pozitivizmi halka anlatmak için beklediği fırsat olarak görülür. İşçi sınıfıyla ilgilenmeye başlar ve proletaryayı felsefesine bağlamaya çalışır. Ama başarılı olamaz. İnzivada olması, onu dünyadan haber alma konusunda engellememektedir. Müthiş bir mektuplaşmanın içindedir. Üç bin mektup göndermiş, altı bin almıştır. Bu arada 'İnsanlığın Büyük Rahibi' olur ve 1851-1854'te Pozitivist Siyaset Sistemi'ni, 1852'de Pozitivist İlmihal'i, 1856'da Öznel Sentez'i yayınlar. Auguste Comte, 5 Eylül 1857'de ölmüş, Pere-Lachaise Mezarlığı'na defnedilmiştir. 1983'te mezarına, insanlığı temsil eden bir heykel dikilmiştir. Sorbonne Meydanı'ndaki heykeli ise, sosyalist siyasetçi, akademisyen ve gazeteci Claude Allegre'in gayretleriyle yakın tarihlerde yer değiştirmiştir. Bir bilim âşığı olan Claude Allegre, eğitim bakanı olunca bu heykeli kaydırmayı ve 90 derece döndürmeyi sağlamayı başarmıştır. Böylece Sorbonne Üniversitesi, Saint Michel Bulvarı'ndan daha iyi görülür hale gelmiştir. Auguste Comte'un biyolojiye olan katkıları bilinmez ama önemlidir. Ortam ve canlılar üzerindeki etkisi konusundaki teorileriyle, bilimsel ekolojinin öncülerindendir. Bilimlerin tasnifi konusundaki yaklaşımı, bugünkü genel sistemler teorisine veya sistemik düşünceye şaşırtıcı derecede yakındır. Aynı zamanda 'maddeci' psikiyatriye yönelik saldırılarıyla anti-psikiyatrinin kurucu babalarından biri olmuştur. Fakat en şaşırtıcı teorileri 'beynin işlevleri' konusundadır. Bilimin keşfetmek için on yıllarca uğraşacağı konuları, o baştan görmüştür. Bugün kabul edilen, beynin bağlantılı üç sistem halinde bölünmüşlüğünü o önceden anlamıştır. Onun verdiği adlarla beyin şu bölümlerden oluşur; duygusal beyin (bugün limbik beyin), düşünsel beyin (bugün neo-korteks) ve faaliyet beyni (bugün sürüngen beyni). Ünlü filozof Alain'in dediği gibi; "Comte konusunda sadece Comte'a inanmak gerekir." O halde biz de gelecek hafta onun düşüncelerini kendi yazdıklarında görelim...
Mehmet ALİ KILIÇBAY
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
