Toplam ham petrol ithalatının bu yıl 8.6 milyar dolara ulaşması beklenirken, fiyat artışının cari açık üzerindeki iki yıllık toplam ilave maliyeti 5.4 milyar doları bulacak.
AB'ye gönderilen Katılım Öncesi Ekonomik Progam'da yer alan değerlendirmede, öncelikle ham petrol fiyatlarındaki artışların 'enflasyon üzerindeki etkileri' incelendi.
Buna göre, ham petrol fiyatlarının tüketici (TÜFE) ve üretici fiyatları (ÜFE) üzerindeki doğrudan etkisi farklı oluyor. Uluslararası petrol fiyatları ile yurtiçi akaryakıt fiyat artışları
arasındaki ilişki ÜFE'de daha belirgin olarak ortaya çıkıyor. Bu gelişmede, üretici fiyatlarının vergisiz fiyatlardan derlenmesi etkili oluyor.
Ham petrol fiyatındaki artışların dolaylı etkileri ise girdi maliyetleri yoluyla, akaryakıt ürünleri dışındaki ürün fiyatlarını etkilemesiyle ortaya çıkıyor. İlk olarak ortaya çıkan dolaylı etkiler akaryakıt ürünlerinin en yoğun şekilde girdi olarak kullanıldığı mal ve hizmet fiyatlarında görülüyor.
TÜFE'YE ETKİSİ 1.44 PUAN
Petrol fiyatlarının 2004 yılında TÜFE'ye etkisi 0.81 puan olurken, 2005 yılı Ekim ayı itibariyle bu rakam 1.44 puana çıktı.Dolayısıyla, petrol fiyatlarının enflasyon üzerindeki etkisini daha da artırması olasılığı bulunuyor.
Buna karşılık bir yıl sonrası için enflasyon bekleyişlerinin aşağı yönde seyretmesi, genel fiyatlama davranışını etkileyecek ölçüde bir bekleyiş etkisinin ortaya çıkmadığına işaret olarak değerlendiriliyor. FİYAT ARTIŞININ CARİ AÇIĞA ETKİSİ
Ham petrol fiyatlarındaki artışın, cari işlemler dengesini olumsuz yönde etkilediği vurgulanan değerlendirmede, olası fiyat artış ve azalışlarına ilişkin çeşitli senaryolar da ortaya konuldu.
Buna göre Türkiye 1986 yılında 16.7 milyon ton ham petrol ithal ederken, söz konusu ithalat rakamı geçen yıl 23.9 milyon tona ulaştı. Bu dönemde ham petrol ithalatı miktar artışı yıllık ortalama yüzde 2 oranında gerçekleşti.
Buna karşılık, petrol ithalatı için ödenen tutar 1986 yılında 1.8 milyar dolar iken, bu tutar yıllık ortalama yüzde 7 oranında artarak 2004 yılında 6.1 milyar dolara ulaştı. MİKTAR AZALDI AMA FATURA YİNE KABARDI
2005 yılının dokuz ayında petrol ithalatı miktar olarak, 2004 yılının aynı dönemine göre yüzde 3.7 oranında azalmasına rağmen, değer olarak 2004 yılının aynı dönemine göre yüzde 43 oranında arttı ve 6.3 milyar dolara yükseldi.
Bu eğilimin 2005 yılının kalan döneminde de devam ettiği varsayılırsa, 2005 yılında toplam ham petrol ithalatının 8.6 milyar dolara ulaşması bekleniyor. 2004 yılında başlayan petrol fiyatlarındaki artışın, ham petrol ithalatını artırmak suretiyle cari açık üzerindeki iki yıllık toplam ilave maliyeti 5.4 milyar doları buldu. Bu ek maliyetin, 1.3 milyar doları 2004 yılında, 4.1 milyar doları ise 2005 yılında oluştu. EKONOMİK BÜYÜME VE CARİ AÇIK
Türkiye ekonomisinde, ekonomik büyümenin yaşandığı dönemlerde cari işlemler açığının da yükseldiği görülüyor. Türkiye'nin mevcut büyüme performansının önümüzdeki yıllarda devam etmesi beklenirken, ham petrol fiyatlarında kısa vadede önemli bir gerileme beklenmiyor. Bu durumda, ham petrol fiyatlarının yüksek düzeyini koruması cari işlemler dengesi açısından ilave bir yük oluşturuyor.
BAZ SENARYO
Baz senaryo olarak 2006-2008 döneminde, ham petrol ithalat talebinin 1987-2004 dönemi için hesaplanan büyüme esnekliğinin korunacağı ve ham petrol ithalatı fiyatlarının 2005 yılına göre artış göstermeyeceği varsayılıyor. Buna göre, ham petrol ithalatı 2006-2008 döneminde toplam 27.2 milyar dolar olarak gerçekleşiyor. Bu baz senaryo ile karşılaştırmak üzere alternatif senaryolar oluşturuldu. ALTERNATİF SENARYOLAR
İlk senaryoda, 2006-2008 döneminde ham petrol ithalatı talebinin 1987-2004 dönemi için hesaplanan büyüme esnekliğinin korunduğu, ancak ham petrol ithalat fiyatının yıllık ortalama yüzde 10 oranında arttığı varsayıldı. Buna göre, 2006-2008 döneminde toplam ithalat baz senaryoya göre 5.9 milyar dolar daha yüksek gerçekleşecek.
2. senaryoda da, aynı dönemde ham petrol ithalatı talebinin 1987-2004 dönemi için hesaplanan büyüme esnekliğinin korunduğu, ancak ham petrol ithalat fiyatının yıllık ortalama yüzde 10 oranında azaldığı varsayıldı. Buna göre de, 2006-2008 döneminde toplam ithalat baz senaryoya göre 5.1 milyar dolar daha az gerçekleşecek.
3. senaryoda ise söz konusu dönemde, fiyat-miktar ilişkisinin içsel olarak belirlendiği ekonometrik analizden elde edilen esneklikler kullanıldı ve ham petrol ithalat fiyatlarının yıllık ortalama yüzde 10 oranında arttığı varsayıldı. Burada da, ham petrol ithalat miktarı 2006-2008 döneminde, yıllık ortalama yüzde 1,6 oranında artarken, toplam ithalat baz senaryoya göre 5.1 milyar dolar daha yüksek gerçekleşiyor.
Son senaryoya göre de, aynı dönemde, fiyat-miktar ilişkisinin içsel olarak belirlendiği ekonometrik analizden elde edilen esneklikler kullanıldı ve ham petrol ithalat fiyatlarının yıllık ortalama yüzde 10 oranında azaldığı varsayıldı. Buna göre, ham petrol ithalatı miktarı 2006-2008 döneminde, yıllık ortalama yüzde 3.6 artarken, aynı dönem için toplam ithalat baz senaryoya göre 4.8 milyar dolar daha az gerçekleşiyor.
CARİ AÇIĞA ETKİ, YÜKSEK BÜYÜMEDE ARTIYOR
Senaryo sonuçları, petrol fiyatlarındaki bir değişimin cari işlemler dengesini önemli ölçüde etkilediğini gösteriyor. Özellikle yüksek büyüme ortamında bu etki daha da artıyor.
Türkiye'nin büyüme performansının sürdürülebilmesi için petrol talebinde önemli bir düşüş beklenmiyor. Dolayısıyla, 2006-2008 dönemi için öngörülen cari işlemler açıklarında petrol fiyatlarındaki artışa bağlı olarak petrol ithalatından kaynaklanan ilave maliyetler de etkili olabilecek.
Petrol faturası kabarık
