Ramazan ayı ve Kur'ân (1)

Kur'ân, insanlara bir rehber, bu rehberliğin apaçık delili ve doğruyu yanlıştan ayırt edici bir ölçü olarak Ramazan ayında indirilmiştir. Bundan dolayı, sizden kim bu aya ulaşırsa, onu baştan başa oruç tutsun. Ancak hasta veya seyahatte olan, başka günlerde aynı günler miktarınca oruç tutsun. Allah sizin için kolaylık diler, zorluk çekmenizi istemez. Bütün bunlar, sayıyı tamamlamanız ve size doğru yolu göstermesine karşılık, Allah'ı tazim etmeniz ve O'na şükretmeniz içindir.(Bakara, 185)
1. "Ramazan ayı."
Şehr ve Ramazan Kelimelerinin Anlam İçeriği:
Şimdi âyetteki ramazan ve şehr kelimelerine bir göz atalım. Şehr kelimesinin fiil kalıbı olan şehera, "bir şeyi şöhretlendirmek, ilan etmek, çıkarmak"; kılıçla beraber kullanılınca, "kılıcı kınından çıkarmak"; mekânla beraber kullanılınca, "bir yere yerleşmek"; hamile kadınla ilgili olunca, "doğum vaktinin yaklaşması" manalarına gelmektedir. "Aya, yani otuz günlük zaman dilimi"ne de şehr denmektedir. Bu kelime "parlamak, şöhret bulmak, yani öne çıkmak" manasını da ifade etmektedir. Sahip olduğu malları "teşhir etmek" de bu kelimeden türemiştir.
Kur'ân-ı Kerim'de şehr veya eşhur kelimesi, senenin on iki bölümünden biri olan ve 29 veya 30 günden meydana gelen zaman dilimini ifade etmektedir: Ramazan ayı (Bakara 2/185), Hac ayları (Bakara 2/197), Haram aylar (Bakara 2/217), dört ay (Bakara 2/234), otuz ay (Ahkâf 46/15), iki ay (Mücâdele /4), üç ay (Talâk 65/4).
Ramazan kelimesi ise rameda fiilinden türemiştir. Fiil kalıbında alındığında "mızrak ve ok gibi aletleri mengenede sıkıştırıp keskinleştirmek, sivriltmek, günün sıcaklığının artması, sıcağı çok olan yerde yalın ayak yürümek, susuzluktan içi yanmak, bilemek, öfkelendirmek"; oruçla beraber kullanılınca, "oruca niyet etmek" anlamlarına gelir. İsim olarak "Arap aylarının dokuzuncusunun adı"dır. "Güz döneminde yağan yağmur" manasına da gelmektedir.
Şehr kelimesi ile Ramazan kelimesi bir araya gelince "Ramazan ayı" anlamını ifade etmektedir. Bu iki kelimenin bir araya gelmesinden, birçok çıkarımlar yapılabilir. Ramazan ayında tutulan orucun insanın maneviyatında meydana getireceği gelişimi, zenginlik ve değişimleri şu şekilde sıralayabiliriz:
a) "Kılıcı kınından çıkarmak" manası ile şehr; "inceltmek ve bilemek" manası ile ramed kavramlarının bir araya gelmesinden, orucun insanın duygularını incelttiği ve onu şeytana karşı bileyip kılıç ve ok haline getirdiği anlaşılabilir. Mengenede sıkıştırılıp bilenen kılıcı ve inceltilen oku ifade eden ramed kelimesi, Ramazan ayında tutulan orucun da insanın duygularını disipline ederek bilediğini ve incelttiğini gösterir. Bu inceltme ve bileme, nefse ve şeytana karşı verilecek mücadelede insanı daha hazırlıklı ve kuvvetli kılar.
İncelen ok hedeften şaşmaz. Orucunu tutan insanın, gönlü inceldiği için Allah'a doğru olan yolculuğunda şaşırmayacak; incelen ok gibi hedefine varacaktır.
b) Maneviyatı, ihlası, huşuu ve samimiyeti artıran orucun Ramazan ayında tutulması nedeniyle şehr ile ramazan kelimeleri birlikte kullanılmaktadır. Sıcağı çok olan bir yerde, yalın ayak yürümek manası ile rameda kavramı orucun, cehennemin üzerine basarak insanı karşıya geçireceğini; mü'minlere, dünyadaki kötülüklerin meydana getirdiği ateşin üzerine basarak yürüme gücü vereceğini ifade etmektedir. Ateşten etkilenmeden, onun hararetini hissetmeden üstüne basarak yürümek, büyük bir manevolgunluk ister.
c) "Güz döneminde yağan yağmur" manası ile ramd kelimesi, kalp ekranındaki kirleri temizleyecek olan orucun rahmet yağmuru gibi olduğunu ifade etmektedir. Oruç, insanın günahlarını, manevkirlerini ve davranışlarındaki pislikleri temizleyen bir ibadettir. Kir ve pisleri temizlenen şeyin parlayıp ortaya çıkması gibi, günahları ve kalbin kirlerini temizleyen, şahsiyeti ortaya çıkaran oruç da insanın iç âlemini temizleyip parlatır ve böylece insan, kendini tanımaya başlar. İşte "şehr-i ramazan" ifadesindeki şehr kelimesi, bunu ifade etmektedir.
d) Şehera kavramı "şöhret bulmak" manasına da gelmektedir. Orucunu tutan kişi, Allah katında bir değer kazanmakta; bu da ona manevşöhret getirmektedir. İnsana Allah katında şöhret kazandıran oruç, bu ayda tutulduğu için bu ismi almıştır.
e) Yerleşmek manası ile şehera kelimesi, orucun insanın şahsiyet ve maneviyatında yerleşmişliği, dengini bulmayı ve sağlamlaşmayı meydana getirdiği için bu ismi almaktadır.
Manevdeğerlerin insanın şahsiyetine yerleşmesi, duyuların oynaklığını yitirip sabitleşmesi, aklın ve imanın nefis ülkesine yerleşmesini temin etmektedir. Aklın nefis ülkesine yerleşmesi, büyük bir mücadelenin zaferle bitmesi demektir. İşte oruç, bu zafere yardım etmekte, aklın orada yerleşmesini temin etmektedir.
f) Hamile kadının doğum zamanının yaklaşması manasıyla şehera kelimesi, orucun insanın gönlünde manevoluşumların doğmasını temin ettiğini ifade etmektedir.