Petrol ABD'yi etkiler de bizi pas geçer mi?

Petrol fiyatlarının İranIrak Savaşı'nın patlamasıyla çıktığı en yüksek düzey 1981'de 80 dolardı. Son artışlarla petrol yeniden 71 dolara kadar çıktı. Fiyatların tüm zamanların en üst düzeyine çıkmasına ramak kalmış. Üçüncü petrol şokunu yaşıyoruz ama bunun dünya ekonomisinde ve Türkiye'de yarattığı etki aynı boyutta değil, daha düşük.

Dengeleyici iki etki
Etkinin az olmasında iki faktör rol oynuyor.
* Biri petrol fiyatlarının yükseldiği bu dönemde dünyada likiditebolluğunun yaşanması. Bu durum büyümeyi devam ettiriyor.
* İkinci faktör ise Çin'in ucuz üretimle dünya ekonomisinde yerini alması. Bu hem dünya büyümesini körüklüyor hem fiyat düşüşü yaratarak petrolden kaynaklanan enflasyonu törpülüyor.

ABD'nin önlemi
Petrol şokunun etkisini azaltan iki ana gelişmeye karşılık ABD Başkanı Bush, halka çağrı yaparak "Zorunlu olmadıkça araba kullanmamalarını" istedi. Petrolün olumsuz etkilerini azaltmak için tasarruf seferberliğine ihtiyaç duydu. Hem de petrol ihtiyacının yaklaşık yarısını yerli üretimle karşılamasına ve dünyanın en zengin ülkesi olmasına karşılık.
Türkiye böyle bir önlem almaya ihtiyaç duymadı. Ancak bu durum artan petrol fiyatlarından etkilenmediği anlamına gelmiyor.

İlk etki faizlerden
İlk etki faizler yoluyla gerçekleşiyor zaten. Artan petrol fiyatlarına karşılık ABD faizi artırıyor. Merkez Bankası FED'in son faiz artırımı açıklamasında "Ekonomi için asıl tehlike yükselen enerji fiyatlarının beraberinde enflasyon baskısının daha güçlü hissedilmesidir" görüşüne yer verildi.
FED'in temel faiz oranlarını yüzde 1'den başlayarak yüzde 3.75'e yükseltemesi ve daha da artıracağının işaretlerini vermesi, elbette başta Amerika'yı etkileyecek.
Ama aynı zamanda dünyada paranın yönünü ABD'ye yönlendirerek, kaynak maliyetini yükselterek ve likiditeyi azaltarak diğer bütün ülkeleri de etkileyecek.

Enflasyon etkisi
Petrol fiyatları artışının Türkiye'ede enflasyona yansıması yaklaşık 1.5 yıllık süre alıyor. Merkez Bankası'nın yaptığı belirlemelere göre son bir yılda birikimli olarak petrolden kaynaklanan enflasyon artışı yüzde 1-1.5 kadar. Buradan hareketle Merkez Bankası, petrol fiyatlarında yaşanan artışların 2006'da yüzde 5'lik enflasyon hedefini riske soktuğuna dikkat çekiyor. Bunun da etkisiyle son üç aydır faiz düşüşünü pas geçti. Kurun düşmesi ise petrol fiyatlarının yurtiçine yansımasını kısmen törpüledi.

Cari açığa etkisi
Türkiye'nin geçen yıl petrol ve petrole bağlı mineral yakıt ithalatı 14.6 milyar dolara varmıştı. Bu yıl aynı kalem ithalatının 21.5 milyar dolara çıkacağı hesaplanıyor. Buradan cari açığa 7 milyar dolarlık bir artış geliyor. Türkiye geçen yılki yüzde 9.9'luk büyümeye karşılık 15.5 milyar dolarlık cari açık vermişken, bu yıl yüzde 5'lere inecek büyümeye rağmen cari açık 7 milyar dolar daha artacak. Petrol, cari açıkta esaslı bir fatura çıkarıyor karşımıza.

Faturası herkese
Makro düzeydeki bu faturaların sokaktaki vatandaşa bir yansıması elbette zaman içinde olacak. Ancak ondan da önce akaryakıtta fiyat artışları yoluyla bu fatura taksit taksit ödeniyor zaten. Dizel araba satışlarındaki patlama bunun en somut örneği. Parası yetenler akaryakıttan tasarrufu şimdilik düşünmüyor olabilir. Ama dünya petrol fiyatlarında tersine dönüş başlamazsa, giderek daha geniş kitlelerin benzer tasarruflara yönelmesi kaçınılmaz gibi görünüyor.

Sonuç
"Görünmez uyum görünenden daha kuvvetlidir"
Herakleitos