Denize doğru

Havalar iyice ısındı da aklıma geldi; "Yolumuz belki deniz kıyısına düşer" diye içimize mayo giyerdik, bir zamanlar. Boğaz'ın kıyısından denize girmek, taşlar arasında ateş yakarak üstüne koyduğumuz peynir tenekesinin kapağında midye pişirmek olağandı bizim için. Ne var ki bugün, yaşadığımız kentte denize girilemeyeceğini kanıksattılar hepimize. İstanbul'da kulaç atamamamıza tepkisiz kalmamızın bir tek açıklaması olabilir; biz, ne de olsa gemileri karadan yürütmesiyle övünen, Cemal Süreya'nın deyişiyle "deniz kaçkını bir ulusun" çocuklarıyız!.. Tarih derslerinde Yavuz Sultan Selim, II. Osman ve IV. Murat'ın Boğaz sularında yüzmeyi sevdikleri, Yavuz'un Mısır seferi sırasında Nil Nehri'nde kulaç attığı öğretilmez.

BATIL İNANÇLAR
Oysa, insanlığın denize kavuşması hiç de kolay olmamıştır. Yüzyıllar öncesinde kuduz hastaları tedavi amacıyla sokulurdu denize. Bu yanlış inanç Pasteur'ün kuduz aşısını bulmasıyla unutulur. Kendini suların serinliğine bırakan insana deli gözüyle bakılırdı. Hatta doktorlar, denizde uzun süre kalanların aklını kaybedeceği konusunda uyarılar yapardı. Denize giren bir erkeğin 8-12 dakika sonra delireceğine inanılırken, bu sınır kadınlarda 4 dakikaya kadar iner! Ortaçağ kafasından söz ediyoruz ama günümüzde karısını değil dört dakika, bir saniye bile denize sokmayan kafalar aramızda yaşıyor!.. Çocukların, suya dizlerine kadar girmesine izin verilirdi. Denizden çıktıktan sonra, kumlara uzanıp güneşlenen birine rastlanılmazdı. Bunun nedeni, insan bedeni üstündeki deniz suyunun buharlaşmasına izin verilmesinin sağlık için son derece sakıncalı olduğu inancıydı. Bütün yasaklamalara rağmen, denize girmek 1800'lü yılların ilk yarısında giderek yaygınlaşır. Avrupa'da denize giren erkekler, karşılaşacakları tanıdık birini selamlamak düşüncesiyle şapkalarını başlarından eksik etmezdi. Tabii, o yıllarda mayo diye bir şeyin varlığından söz etmek olanaksızdı. Deniz kıyafeti, günlük kıyafetten farksızdı. Bu dönemin en ilginç insanı Düşes Berry'dir. Fransa'nın Manş Denizi kıyılarında denize girmeyi çok seven Düşes'in yünlü kumaştan bol fırfırlı bir deniz elbisesi vardı. Yengeçten korktuğu için de, deniz ayakkabısı giymeden adım atmazdı suya. Madam Berry, bir elinden Banyolar Genel Müdürü, diğer elinden doktoru tuttuğu halde denize girince, tepelerden top atışı yapılırdı! Müdür ve doktorun tören kıyafetlerini giydiklerini de belirtmeliyiz. Günümüzde çokça karşılaştığımız "animasyon"ların ilki, Düşes'in canı sıkılmasın diye düzenlenmiştir. Balina avcılığa merak saran Madam Berry'yi tatmin etmek için denize bir boğa salınmış, sonra da zavallı hayvan bir balina gibi sandallardan atılan zıpkınlarla öldürülmüştür!.. Madam Berry'nin yaşantısına bakarak, kadınların denizin hakimi olduğunu elbette söyleyemeyiz. 1929 yılında, New York'un ünlü "Long Beach" plajında mayosu kanuna uymayan kadınlar, polisler tarafından karakola götürülürdü. Mayosunun boyu bir şorttan biraz daha kısa olan kadınlar, kanunun keskin gözlerinden kaçamazdı. İşin aslına bakarsanız bu bile önemli bir ilerlemedir. Çünkü, on yıl öncesinde kadınların kabinden dışarı çıkmaları yasaktı. Kabinler, atların çektiği arabalar biçimindeydi. Bu arabalar, suyun insan beline geldiği yere kadar götürülür ve kapısı açılırdı. Özgürlüğe kavuşan bir tutuklu gibi kulaç atan kadın yeniden arabaya bindirilerek kıyıdan uzaklaştırılırdı. Avrupa'da bunlar yaşanırken, kadın ve erkeğin yarı çıplak bir halde denize girdiklerini gösteren fotoğrafların gazete ve dergilerde yayınlanması, büyük bir şaşkınlık yaratıyordu ülkemizde. Gerçi, İstanbul'da denize giriliyordu ama haremlik ve selamlık uygulaması geçerliydi. Üstelik, o yıllarda plajlar "Deniz Hamamı" olarak anılıyordu. Osmanlı insanının, yüzmek ile yıkanmak arasındaki farkı kavrayamayıp, "hamam" tanımını kullanma nedeni, içinden denize girilmesi amacıyla suya yapılan garip yapılardır.

AHLAK BEKÇİLERİ
Bahar aylarında, havaların ısınmasıyla birlikte, uzun donlu adamlar, denize çaktıkları kazıkların arasını tahtalarla örerdi. Keser seslerini duyan bir İstanbullu, deniz hamamının hazırlanmaya başlandığını anlardı. 19. yüzyılın ortalarında görünmeye başlayan, kıyıya iskeleyle bağlı olan deniz hamamları, haremlik/selamlık geleneğinin denize inmesinden başka bir şey değildir. Deniz hamamının kadınlar kısmından yükselen şarkılar, çapkın erkekleri yağ gibi eritirdi. Birçok erkeğin, Hezarfen Ahmet Çelebi gibi kanat takıp uçmayı deneme olasılığı düşünüldüğünden, kadın kısmının üstü örtülürdü. Yüzen kadınların kahkahalarını daha yakından duymak isteyen erkekler, asılırlardı sandalların küreklerine. Ne var ki, deniz hamamının bekçileri de sandal içinde pusuya yatar, balık tutma numarasıyla yaklaşan erkekleri düdük sesiyle uyarırlardı. Ahlak bekçilerinin hepsi de tabii ki erkekti!.. Mayoyla girdik yazıya, mayoyla çıkalım yine... Şiirimizde pek karşılaşmayız bu deniz kıyafetiyle. Rüştü Onur'un dizeleri geliyor aklıma yalnızca: Karpuz kabuğu suya değinceye dek Mayo düşünülmez