2005'te bir başka şeytan üçgeni de petrol, enflasyon ve bankalar arasında

Yükselen petrol fiyatları eğer düşüş göstermezse yeni yılın en önemli zorluklarından biri olmaya aday. Ham petrol fiyatlarının varilinde her bir dolarlık artış Türkiye'ye 177 milyon dolarlık artış olarak yansıyor. Geçen yıl ortalama 26.9 dolar olan petrol fiyatları bu yılın 9 aylık döneminde 35.6 dolara yükseldi. 9 aylık petrol faturası 3.6 milyar dolardan 4.5 milyar dolara çıktı. Yıllık bazdaki 4.7 milyar dolarlık faturanın 6 milyar doların üzerine çıkması bekleniyor. Şu anki fiyat olan 50 dolar düzeyi eğer gelecek yıla ortalama olarak yansırsa petrol faturası 2.5 milyar dolar daha kabaracak. Türkiye'nin yıllık faturası 8.5 milyar dolara yükselebilecek.
Bir kere faturanın böylesine kabarması öncelikle döviz açığını büyütücü etki yapacak. Ekonominin en ciddi sorunlarından biri haline gelen cari açığı körükleyecek. Fatura artışı kadar cari açık büyüyebilecek.

* Petrol yükselirse
Petrol fiyatlarında böyle bir artışın ikinci etkisi enflasyon üzerinde ortaya çıkacak. Akaryakıt fiyatları hem toptan fiyatlar hem de tüketici fiyatları için belirleyici durumda. Toptan fiyatlarda yüzde 4.1 ağırlığı bulunurken ulaştırma hizmetinin tüketici fiyatları içindeki ağırlığı yüzde 9.3. Bunun en yakın örneğini ekim ayında görmüştük. Ekim ayı enflasyonunun hem toptan hem de tüketici bazda fırlamasında yüzde 5 oranında yapılan akaryakıt fiyat artışları en etkili rolü oynamıştı.
Peki petrol fiyatı düşmez ve bugünkü geldiği düzeyler gelecek yıl aynen realize olursa ve daha da yükselirse durum ne olur? Herhangi bir tahmin yapmak mümkün değil. Ancak 50 dolar civarı fiyatlar geçmişteki petrol şoku etkisini yaratmaz.Çünkü petrol fiyatlarının 1980'deki reel düzeyine gelebilmesi için 80 doları bulması gerekiyor. Bulur veya bulamaz bir tarafa, ama bulursa ne olur?

* Seçenek yok
Bunun yanıtını Merkez Bankası Başkan Yardımcısı Şükrü Binay haftasonunda Bilgi Üniversitesi'nde yaptığı konuşmada verdi. Petrol fiyatlarının 50 dolar civarında seyretmesinin Türkiye için önemli bir risk unsurunu barındırdığını belirten Şükrü Binay "Petrol fiyatlarındaki artışın enflasyondan çok büyüme üzerinde etkisi olacağı kanaatindeyim. Buradaki artışın hedef enflasyona ulaşmamızı bir süre için ertelemesi olası" dedi.
Şükrü Binay konuşmasında enflasyonun 10-15 puanlık artış şeklinde yeniden yükselmesi şansının bulunmadığını belirtirken, bunun gerekçesini de şöyle açıkladı:
"Banka portföylerinin yüzde 70-80'i Hazine kağıdından oluşuyor. 10-15 puanlık artış bankacılık sektörünü son derece ciddi etkiler. Sermayesi önemli ölçüde likidite olmayan bir bankacılık sisteminin de bu zararı sineye çekip ayakta kalabilmesinin imkanı yok. Dolayısıyla Türkiye'de enflasyonun tekrar biraz daha yüksek seviyelerde gerçekleşmesi şansı hiç yok. Türkiye'de enflasyon olmaz, olmadan önce ciddi bir bankacılık krizi olur."

* Türkiye'nin mecburiyeti
Banka krizinin nelere yol açacağını 2001 krizinde hep beraber yaşadık. Gerçekte bankacılık sektörü açık pozisyonlardan ağzı yandığı için burada işi sıkı tutuyor. 2000 sonunda 14.5 milyar dolarlık açık pozisyon 17 Kasım itibariyle 1.1 milyar dolara inmiş. Ancak bankacılık sektörünün toplam aktiflerinin yüzde 42'si kamu kağıtlarından oluşuyor. İşte bu kamu kağıdının faizi ciddi ölçüde sıçrarsa sektör ciddi zararlar yazar, özvarlığı eriyebilir. 126 katrilyonluk kamu kağıdının değerinde ciddi kayıpların olması 36 katrilyonluk öz varlığı azaltabilir.
Bu da petrol fiyatlarıyla bankacılık sektörü ve doğrudan Türkiye'nin krize girip girmeyeceği arasındaki ilişki veya şeytan üçgeni.
Dün ele aldığımız dolar düşüşü, ABD faizi ve büyüme arasındaki şeytan üçgeninden sonra 2005'in ikinci zorluğu veya riski.
Ne olursa olsun, enflasyonu veya Hazine faizlerini tekrar sıçratma ve bu düzeylerde kalıcı kılma şansımız hiç yok. Bu da, Türkiye'nin mecburiyeti.

* Sonuç
"Büyük şeylere dar yollar aracılığıyla ulaşılır"
Latin Atasözü