Mostar'ın Anka Kuşu

Bir havan topu mermisi, bir kentin çokuluslu geçmişini yok etmeye ve o kent halkının hepsinin içinde 450 yıldır barınmakta olan gökkuşağının tüm renklerini soldurmaya yetti.
9 Kasım 1993 sabahı, saat 08.10'da Hırvat topçusunun Mostar Köprüsü'nü Neretvar ırmağının zümrüt rengi sularına gömmesini, barış, kardeşlik, hoşgörü gibi kavramlara içtenlikle inananlar böyle yorumlamıştı.
Kendisi de oralardan devşirilmiş olan Sadrazam Sokollu Mehmet Paşa'nın isteğiyle, Mimar Sinan'ın öğrencisi Mimar Hayrettin'in 1566'da 9 ayda inşa ettiği taş köprünün toplam 20 dakika süren can çekişmesini televizyonlardan izleyenler, bir büyünün bozulduğu duygusuna kapılmışlardı. Haklılardı; çünkü Mostar Köprüsü, Doğu ile Batı'nın el sıkıştığı yerdi. Köprüdeki inşaat hataları Doğu ve Batı tekniklerinin birlikte kullanılmasıyla giderilmiş ve ortaya herkesi soluksuz bırakan güzellikte bir heykel, hayır bir sanat şaheseri çıkmıştı.
30 metre uzunluğunda, 4 metre genişliğinde ve 28.6 metre açıklığa sahip (Avrupa'daki taş köprüler rekoru) Mostar Köprüsü'nü Osmanlı, Balkanlar'daki, Tuna ve kollarının suladığı bölgelerdeki nice eseri gibi (Avlonya'daki Muradiye Camii, Filibe'deki Birinci Murad Camii, Şumnu'daki Şerif Halil Paşa Camii, Budin'deki Gül Baba Türbesi, Bosna'daki Şişman İbrahim Paşa Camii) bir vakıf bünyesine alarak korumuş, 1800'lerin sonunda veda ederken, yüzyıllarca hüküm sürmüş barış ve hoşgörünün bekçileri olarak yeni devletlere emanet etmişti.

Şeytanlar uyanınca
Osmanlı uzun egemenliği süresince hiçbir kiliseye, dinlerin hiçbir kutsal simgesine dokunmamıştı. Hatta başta Saraybosna ve Mostar olmak üzere tüm Bosna-Hersek kentlerinde, camiler, kiliseler sinagoglar 100'er metre arayla sıralanıyorlardı.
Önce 19'uncu yüzyılda Habsbourg'un orduları camilerin bir bölümünü kiliseye çevirdi, kalanları da yıktı. Bunu İkinci Dünya Savaşı'nda faşist Hırvat milisleri Ustaşiler'in hem kalan camileri, hem de Ortodoks Sırp kiliselerini yerle bir etmeleri izledi.
Mostar Köprüsü direniyordu. O kadar ki, üstünden yüzlerce Nazi tankı geçmesine bile bana mısın dememişti.
Sonra Mareşal Tito, Osmanlı modelini geri getirmeyi, mozaiği birleştirmeyi başardı. Ne var ki, onun ölümüyle uluslararası konjonktürün ve dış müdahalelerin de etkisiyle eski şeytanlar uyanıverdi. 1991-1998 arasındaki iç savaşta sadece katliam, etnik temizlik yapılmadı, ayrıca çok eski bir suç da hortlatıldı: Urbisit. Yani kültürel soykırım. Mostar Köprüsü de işte o soykırımın kurbanlarından oldu, 9 Kasım 1993 sabahı Hırvat topçusu, Mimar Hayrettin'in insanlığın ortak mirası olan o şaheserine bir havan topu gönderdi ve...

Kanatları dolu mu?
Silahlar susar susmaz Mostar Köprüsü'nü yeniden inşa etmek için kampanya başlatıldı. Önce Bosna'daki NATO gücünde görev yapan Macar birliğinden kurbağa adamlar Neretva'ya dalıp taş blokları topladılar. Ancak blokların çoğunun artık kullanılamayacak durumda olduğu anlaşılınca Mimar Hayrettin'in yararlandığı taş ocağı devreye sokuldu, 16'ncı yüzyıl tekniğiyle taş işleyecek ustalar yetiştirmek için kurslar düzenlendi, projenin finansman gideri 20 milyon dolar Türkiye'nin de katkısıyla kısa sürede toplandı.
Ve Mostar Köprüsü -asla eskisinin yerini alamayacak olsa da- yeniden doğdu. Bugün Başbakan Erdoğan'ın da katılamayacağı törenle açılacak.
Rastlantıya bakın; yarın da Osmanlı'nın küllerinden bir "Föniks"in, Türkiye Cumhuriyeti'nin doğduğu Lozan Antlaşması'nın 81'inci yıldönümü.
Mostar Köprüsü'nü yeniden inşa projesinde de "Anka Kuşu yeniden diriliyor" sloganı kullanılmıştı.
Dileriz, Anka Kuşu kanatlarında Balkan halklarının eski ortak yaşam alanlarını yeniden yaratmalarına imkan verecek umudu ve ruhu da getirir.