  |
|
Dekoratif Sandıklar salonların baş köşesine yerleşti
Çeyiz deyince, ceviz ağacından yapılmış, büyük, oymalı sandıklar gelir hemen aklımıza. İçine yılların, hayallerin gizlendiği, bir evin çoğu eşyasını yüklenen, ağır, kahverengi sandıklar... Zamanla, sandıkların işlevi, anlamı ve boyutları değişse de, içlerinde hâlâ, olmazsa olmazlarını taşıyorlar... Üstelik artık çoğu kez eskisi gibi yatak odalarını değil, salonları süslüyorlar....
Evlerin dip köşelerinde sandıklar vardır, üzerinde uçlarına dantel geçirilmiş örtüleriyle birlikte... Yılların ağırlığı içlerine dolmuştur sanki, ağırdırlar ve kolay kıpırdamazlar yerlerinden. Bir de genç kızların hayallerini doldurdukları çeyiz sandıkları vardır. Hem evini hem de erkeğini süsleyecek eşyalarla doludur içleri. Kızın yuvadan uçma vakti geldiğinde, sandık da onunla birlikte göçer gider yeni eve... Türk geleneğinde çeyiz sandığı evlilik aşamasında önemli bir yer tutuyor. Yöresel farklılıkların dışında, sandığa konulan eşyalar genel olarak benzer özellikler taşıyor. İçlerinde özenle hazırlanmış el emeği göz nuru eşyalar, yeni evi güzelleştirmek için hazır bekliyor. Küçük yaştan beri sandığın içini doldurmaya başlayan kızlar artık çoğu yerde azalsa da, yine de aileler Türk kültüründe asırlardır süre gelen sandık geleneğini yaşatmaya çalışıyorlar.
Sandık İçlerinde Neler Oluyor?
Peki, yöreden yöreye değişse de, bir genç kızın sandığında öncelikli olarak neler olmalıdır? Satın alınan sandığın içine genel olarak ev içinde kullanılacak tekstil ürünleri hazırlanır. Mutfak ve yatak örtüleri, kırlentler, beyaz işler, yatak takımları (çarşaflar, yastıklar, yorganlar, battaniyeler) bir çeyizin vazgeçilmezleri arasında yer alır. Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde farklı özellikler gösterse de, bazı sandıkların içine gelin ve damat için gömlekler, iç çamaşırları, çoraplar, oyalı yemeniler ve mendiller konur. Aynı zamanda, sandığa konulan bazı eşyalar da özel anlamlar taşır. Mesela, aileye nazar değmesin diye şap, sofraları bereketli olsun diye işlemeli ve süslü sofra bezleri, eve uğur getirsin diye gümüş aynalar hazırlanır. Bunların hepsi tek tek sandığa konurken, aileye ve eşyalara nazar değmesin diye bir de besmele çekilir.
Artık Boyutları Küçüldü
Her ne kadar, çeyiz eşyaları ve çeyiz geleneği bazı değişikliklere uğrasa da, çeyizin vazgeçilmez unsuru sandıklar hâlâ özünü koruyor aslında. Günümüzde kırsal kesimler hariç, büyük kentlerde sadece sembolik olarak yer alan sandıkların şekillleri artık değişti. Şimdi çeyiz sandıklarının boyutları küçüldü, üzerlerinde yer alan işlemelerin yerini de ağırlıklı olarak boyalar ve süsler aldı. Sandıklar genelde ya anneden bir hatıra olarak yatak odasında ya da dekoratif amaçlı ev süsü olarak salonlarda kullanılıyor. Ancak yine de, aileler içlerine havlular,  örtüler, bornozlar ya da aynalar koymayı unutmuyor.
Ailedekilere Hediye Alışverişi
Evlilikten önce hazırlanan çeyizlerin yanı sıra, Türk kültüründe söz, nişan ve düğün sırasında çiftlerin birbirine aldığı çeyiz eşyalarının da önemli bir yeri var. Aile fertleri hep beraber alışverişe çıkarak, kız ya da erkek tarafına bazı hediyeler alırlar. İşte çeyiz sandığı burada da ön plana çıkar. Çünkü kız tarafına alınan hediyeler süslü bir sandığa konur ve çeyiz serme günü hepsi misafirlere gösterilir. 25 yıldır çeyiz üzerine toptan ve parekende satış yeri işleten Mustafa Altınok, söz ve nişanda çiftlerin birbirlerine farklı farklı hediyeler aldığını söylüyor. Altınok, "Kız ile erkek arasında 'söz kesimi' yapıldığında adettendir, her iki taraf da birbirlerine bazı hediyeler alırlar. Bunlar da çeyiz olarak nitelendirilebilir. Sözde çiftler birbirlerine sadece söz verdikleri için, hediye seçimlerinde daha abartısızdırlar. Bu, çoğu yerde hemen hemen aynıdır. Örneğin; sözde çiftler birbirlerine çorap ve iç çamaşırı alırlar. Nişanda ise, olay daha ciddileştiği için, pijamasından traş takımına, terliklerden makyaj setlerine kadar çok çeşitli hediyeler alınır" diyor. Nişanda çiftlerin aldığı hediyeleri genel itibariyle sıralamak gerekirse, erkekler kadınlara; altılı gece giyim seti (gecelik, sabahlık, pijama ve şort takım), bir kutu içine yerleştirilmiş, kadının kullanabileceği her türlü makyaj malzemesinin bulunduğu bir set, atlet külot ve sutyenden oluşan iç giyim takımları, ayna ve tarak takımları, terlik ve bohça alıyor. Kadınlar ise erkeklere; pijama takımı, içinde losyonundan diş fırçasına kadar birçok eşyanın bulunduğu bir traş seti, kemer anahtarlık seti, gömlekler, kravatlar, terlik, çorap ve iç çamaşırı alıyor.
Adet Yerini Bulsun Diye Mi?
Damat adayının aldığı hediyeleri bir sandık içinde, gelin adayının ise hediyeleri bir bohçanın içinde sunduğunu söyleyen Altınok, "Adetlerimize göre erkek, gelin eve gelirken eşalarını ve çeyizlerini bir sandıkta getirsin diye, nişanda aldığı tüm hediyeleri de bir sandıkta verir. Ancak, günümüzde çeyiz sandığının anlamı biraz değişti. Artık boyutları daha küçük ve süslüler. O yüzden genelde sandıklar dekoratif amaçlı kullanlıyor. Sadece adet yerini bulsun diye alınıyor" diyor.
Evrim SABAK / MERKEZ
|
