|
 |
|
MEHMET ALTAN
150'likler...
Cumhuriyet tarihi resmi anlatim disinda pek bilinmez. Turkiye nufusunun cok genc olusu da gecmise ilgi duyulmasini engeller. Zamanin hizlandigi bir cagda, bu topraklarda yasananlara, pek donulup bakilmaz, bakilirsa da, "resmi" anlatim disinda kalanlar pek merak edilmez.
Lozan'in yildonumu olmasa, Turkiye'nin sivillesip demokratiklesmesini isteyen ve bunu da AB tam uyeligi surecinde gorenlere sovup saymak icin bile olsa, "150'likler" hic gundeme gelmeyecekti... Halbuki, yakin tarihin, resmi anlatim disinda pek bilinmeyen ama onemli bir olayidir...
****
Ana Britannica Ansiklopedisi'nin, daha ziyade yonetime muhalif yazar cizer ve matbuat sahiplerinin dahil edildikleri 150'liklerle ilgili maddesi aynen soyle
"Yuzellilikler, Kurtulus Savasi sirasinda dusman devletler ve Istanbul hukumeti ile isbirligi yaptiklari gerekcesiyle 1924'te Turkiye Cumhuriyeti uyrugundan cikarilan 150 kisiye verilen ad.
24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Antlasmasi, bircok alt anlasma ve sozlesmenin yani sira, genel af, yasa ve protokoller de iceriyordu. Ama, istisnai bir hukum Turkiye Cumhuriyeti hukumetine Kurtulus Savasi sirasinda Itilaf Devletleri'yle ya da Istanbul hukumetleriyle isbirligi yapmis 150 kisiyi af kapsami disinda tutma, bunlarin Turkiye'ye girmesini ya da Turkiye'de oturmasini yasaklama hakkini taniyordu.
Lozan Antlasmasi ve buna bagli af yasalari yururluge girdiginde soz konusu 150 kisinin adlari henuz saptanmamistir. Yuzellilikler konusu TBMM'nin 16, 22 ve 23 Nisan 1924'teki gizli birlesimlerinde ele alindi. Bakanlar Kurulu 149 kisilik bir liste hazirladi. Liste onaylanmak uzere Cumhurbaskani Mustafa Kemal'e (Ataturk) sunuldu. Onun da listeye bir kisi eklemesiyle Yuzellilikler listesi kesin bicimini aldi ve 1 Haziran 1924'te kararname halinde yayinlandi.
Yuzellilikler arasinda Seyhulislam Mustafa Sabri, Sura-yi Devlet Reisi Riza Tevfik (Bolukbasi), Bursa Valisi Gumulcineli Ismail, Hurriyet ve Itilaf Firkasi onderi emekli Miralay Sadik, Divan-i Harp Reisi Nemrud Mustafa, Hurriyet ve Itilaf Firkasi Katibi Umumisi Adanali Zeynelabidin, Harput Vali Vekili Ali Galip, Dahiliye Naziri Mehmet Ali, Cerkez Ethem, Cerkez Ethem'in kardesleri Resid ve Tevfik, Istanbul Polis Muduru Muavini Kemal, Serbest Gazetesi sahibi ve Hurriyet ve Itilaf Firkasi yoneticisi Mevlanzade Rifat, Istanbul Gazetesi sahibi Said Molla, Aydede gazetesi sahibi Refik Halid (Karay), Alemdar gazetesini yayimlayan Refi Cevad (Ulunay), Izmir'deki Musavat gazetesi sahibi Izmirli Hafiz Ismail, Bandirma'daki Adalet gazetesi sahibi Bandirmali Ali Kemal, Selanik'teki Hakikat gazetesi sahibi Neyyir Mustafa (Uskan) beyler vardi. Buna karsilik, son Osmanli padisahi VI. Mehmed (Vahideddin) ile Sadrazam Damat Ferid Pasa listenin disinda tutulmuslardi.
Turkiye sinirlari disina cikarilmalari kararlastirilan Yuzellilikler, 28 Mayis 1927'de kabul edilen bir yasa ile yurttasliktan da cikarildilar. Turkiye sinirlari icinde mulk edinme ve miras devretme haklari da ellerinden alindi.
29 Haziran 1938'de kabul edilen Af Kanunu ile Yuzellilikler de bagislandi. Ama bu kisilere eski memuriyetlerinden dolayi emeklilik baglanmamasi ve sekiz yil sure ile kamu hizmetine girememeleri ongoruldu. Ayrica, gerekli gorulurse yurttasliktan yine cikarilabileceklerdi.
Af Kanunu'ndan sonra Yuzellilikler'in bir bolumu Turkiye'ye dondu. Refi Cevad, Refik Halid, Mustafa Neyyir, Riza Tevfik, Cerkez Ethem'in agabeyleri Tevfik ve Resid beyler geri donenler arasindaydi. Cerkez Ethem ise Turkiye'ye donmedi ve Urdun'de oldu."
****
Yuzellilikler ile ilgili karar ne kadar siyasal, ne kadar hukuksal bir karardi?
Bunlar derinligine objektif bir bicimde tartisilmaz. Yuzellilikler listesinde yer alan Refik Halid Karay icin ayni ansiklopedi sunlari yaziyor
"Refik Halid, kendi oykuculugunde farkli bir yonelis sergileyen Memleket Hikayeleri (1919) ile Turk oykuculugune de yeni bir acilim getirdi. Surgun olarak gittigi Anadolu'daki gozlemlerine dayanarak, cesitli kesimlerden insanlarin yasayisini canlandirdigi bu oykulerde o gune degin bir iki ornek disinda konulari Istanbul ile sinirli kalan Turk oykuculugunde Anadolu'ya yonelmeyi sagladi. Bu yonuyle sonradan serpilecek koy edebiyatinin onculeri arasina giren Karay, dil kullanisiyla da oncu bir tutumu benimsedi."
****
Turkiye cok siyasal bir ulke... Her seyi siyasi propaganda belirliyor... Turk oykuculugunun onculerinden olan Refik Halid Karay'in siyasi hayatinda hatalari ve yanlis tercihleri oldu. Kurtulus Savasi'na karsi cikmasi hayatinin en buyuk hatasiydi. Ama sunu da sormak gerek. Turkceyi bugun bile erisilmesi zor bir berraklikla kullanmis olan Refik Halid'i yurttasliktan cikartmak 1927'de gercekten kacinilmaz bir zorunluluk muydu?
Haberleri gazete sayfasi goruntusunde okumak icin
SABAH e-Medya"ya
tiklayin
|
|
|
|
