Efsane günışığına çıkarılıyor

Birinci Dünya Savaşı sona ermek üzereyken Boğaz'a girip savaşın uzamasına yol açan, sonra batan Avustralya denizaltısı 2003'te çıkarılacak. Onbinlerce Avustralyalı turisti Türkiye'ye çekecek denizaltı ya Koç Müzesi'nde ya da Anzak Mezarlığı yakınlarında sergilenecek
dBirinci Dünya Savaşı yılları... Çanakkale'deki efsanevi Türk savunmasını tek bir denizaltı yarabildi. Avustralya donanmasına bağlı AE2 denizaltısı 1915'te mucizevi bir şekilde Çanakkale Boğazı'nı aşarak Marmara'ya ulaştı. Bu başarı savaşın gidişatını da değiştirdi. Çanakkale'den çekilmeyi planlayan İtilaf Kuvvetleri AE2'den gelen "Marmara'ya ulaştık" mesajı üzerine savaşa devam kararı alınca; karşılıklı 250'şer bin kişinin kayıp verdiği Çanakkale Savaşı patlak verdi. AE2 birkaç gün sonra Sultanhisar torpidobotunun atışlarına hedef oldu. Denizaltının kaptanı Henry Stroker mürettebatın sağ salim teslim olmasını sağladıktan sonra denizaltıyı batırdı. Dünya tarihini değiştiren bu denizaltının öyküsü yıllar boyunca Avustralya'da dilden dile dolaştı.

Ve Marmara'nın dibinde yatan denizaltının hikayesi, Avustralya'nın Ankara büyükelçisi David Evans sayesinde Rahmi Koç Sanayi Müzesi'nin eski yöneticisi Selçuk Kolay'a kadar ulaştı...

72 METRE DERİNLİKTE BULDU
Selçuk Kolay Türk, İngiliz ve Alman arşivlerini taradı, Kaptan Stroker'ın yakınlarıyla görüştü ve Stroker'ın gizli şifrelerini çözerek, AE2'nin Marmara Denizi'nde Karabiga'da, Karaburun'un 4 mil kuzeyinde yattığını saptadı. 2.5 yıl süren uğraşlardan sonra dalarak denizaltıyı buldu.

Üçte birlik bölümü çamura saplanan denizaltı 72 metre derinlikte ve el değmemiş halde, 1915'te battığı şekilde duruyordu. AE2'nin tekrar su yüzüne çıkartılması denizcilik ve müzecilik tarihi açısından büyük başarı olacaktı. Çünkü AE2 çıkarıldığında Birinci Dünya Savaşı'na katılan ve sergilenen tek denizaltı olacaktı. Sergilenen diğer denizaltıların en eskisi İkinci Dünya Savaşı yıllarına aitti.

Kolay kolları sıvadı ve Avustralya hükümetiyle temasa geçti. Kolay'ın çabaları sonucu enkazın gerçekten AE2'ye ait olup olmadığını tespit için uzmanlardan oluşan bir komisyon kuruldu. Bu komisyon Marmara Denizi'nde dalışlar gerçekleştirerek denizaltının AE2 olduğunu kesinleştirdi. Kolay'a, Türkiye-Avustralya ilişkilerine ve Avustralya denizcilik tarihine katkılarından dolayı onur madalyası bile verildi.

5 MİLYON DOLAR HARCANACAK
Türkve Avustralya hükümetleri denizaltıyı çıkarmak için gerekli 5 milyon dolar civarındaki paranın iki ülke hükümetleri tarafından ortaklaşa karşılanması ve denizaltının Türkiye'de sergilenmesi konusunda anlaştı.

2003 yılında su yüzüne çıkarılması planlanan denizaltının nerede sergileneceği önümüzdeki aylarda Türkiye'ye gelecek olan Avustralya heyetinin temasları sonucu belirlenecek. Avustralya Haber Ajansı ABIX'in haberine göre en güçlü aday İstanbul'daki Rahmi Koç Sanayi Müzesi. Ancak Denizaltının Gelibolu'daki Anzak Mezarlığı'nda sergilenmesi ihtimali de bulunuyor. AE2'nin su yüzüne çıkarılarak sergilenmesiyle birlikte Avustralyalı turistlerin Türkiye'ye akın edeceği belirtiliyor. Her yıl Anzak günü nedeniyle Türkiye'ye gelen 15 bin civarında turiste, dünya denizcilik tarihinin en önemli parçasını görmek için Türkiye'ye gelecek on binlerce kişinin daha katılması ve Türkiye'nin bu işten büyük gelir elde etmesi bekleniyor.

Churchill çekilecekken AE2 Boğaz'a girdi
Avustralya'ya ait tarihi denizaltıyı bulan Koç Müzesi eski Müdürü Selçuk Kolay oldukça heyecanlı... AE2 denizaltısının tarihi açıdan ne kadar önem taşıdığını Kolay, şu sözlerle anlattı: "Churchill Çanakkale'den çekilme kararı için toplantı yaptığı dakikalarda AE2'nin Çanakkale Boğazı'nı geçtiği haberini aldı ve savaş uzadı. Çünkü AE2 Boğaz'ı geçen ilk düşman denizaltısıydı. AE2'nin Boğaz'ı geçmesinin faturası ise binlerce insanın ölmesiydi. Denizaltı'nın Boğaz'ı geçmesi kadar batırılması da dünya tarihini değiştirdi. AE2 batırıldıktan sonra Avustralya, İngiltere'den soyutlanma ve ayrı bir devlet olma kararını aldı."

2.5 yıllık arama sonrası 1998 yılında bulduğu denizaltının çıkartıldıktan sonra Türkiye'de kalması konusunda Avustralyalı yetkililerle anlaştıklarını söyleyen Kolay, "Eğer batığın nereye götürüleceği uluslararası hukuka sevkedilseydi, dava 50 yıl sürer ve ortada denizaltı diye bir şey kalmazdı. AE2 büyük ihtimalle Gelibolu'da Anzak Mezarlığı'nın yakınında bir yerlerde sergilenecek" diye konuştu.

BEST-SELLER...
AE2'nin batığının bulunması Avustralya'da da büyük heyecan yarattı. Hemen AE2'yle ilgili bir kitap yazıldı ve 17 Nisan 2001'de piyasaya çıktı. Üçüncü baskısını yapan kitap şu sıralar Avustralya'da best-seller eserler arasında. Kolay, kitabın Türkçe'ye çevrildiğini ve yakında yayınlanacağını sözlerine ekledi.

Bülent GÜNAL