2005'te kuruşlu hayata geri dönüş, fiyatları artırma riski taşıyor. Örneğin 52 Yeni Lira 50 kuruş değerindeki ayakkabı, 55 Yeni Lira'ya yuvarlanabilecek.
Merkez Bankası, 2005 yılı başında hayatımıza girecek olan Yeni Türk Lirası'nın sosyal boyutunun da irdelendiği bir araştırma yaptı. Halkın, nominal değerleri esas aldığı belirtilerek, liradan sıfır atılması durumunda fiyat algılamalarında 'yanılsama' ve 'algılama güçlüğü' çekileceğine dikkat çekildi. Araştırmayla, ilk kez 'küsurlu rakamların' piyasalardaki olası etkileri de ortaya çıktı. Çözüm formulü sunan Merkez Bankası, 'fiyatlarda yuvarlama' uygulamasına geçilebileceği işaretini verdi. Buna göre, 52 Yeni Lira 50 kuruş olan bir mal, 53 Yeni Lira, hatta 55 Yeni Lira olarak yuvarlanabilecek. Merkez Bankası Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü'nün "Yeni Türk Lirası" araştırması, ilk kez vatandaş gözüyle piyasalara bakılması açısından önem taşıyor. Araştırma, ekonomik göstergeler, liradan sıfır atan İsrail, Bolivya, Polonya, Meksika ve Bulgaristan'daki en son durum ile Euro'ya geçen AB ülkelerinin cephesini de kapsıyor.
ÜLKELER NASIL BAŞARDI? Araştırmaya göre, istikrar programı uygulayan ülkeler yeni para birimine geçiyor. Yeni para birimine genellikle yılbaşı ya da yıl ortasında geçilmesi tercih ediliyor. İstikrar programı başarıyla sonuçlanan ülkelerden İsrail'de, programa başlandıktan kısa bir süre sonra para reformu gerçekleştirildi. Polonya, Bolivya, Bulgaristan ve Meksika'da ise istikrar programının olumlu etkileri ortaya çıktıktan sonra para reformuna gidildi. Bu ülkelerde, yeni para birimine geçildiği tarihte enflasyon oranları farklıydı. Ancak, söz konusu ülkelerin enflasyonu düşürmek için 2002 yılındaki performanslarına bakıldığında, hepsinin de bu konuda başarılı oldukları ve enflasyonu tek haneli rakamlara indirdikleri gözlemlendi. Peki Yeni Türk Lirası neler getirecek?
ALGIDA GÜÇLÜK YAŞANACAK * Türk Lirası'ndan sıfır atılması uygulaması, bütün makro ekonomik değişkenlerin değerinin "1.000.000" rakamına bölünmesi ile eşdeğer.
* Uygulama reel ve nominal değerlerin doğru algılanmasında yanılgıya yol açabiliyor.
* Örneğin, bir ayakkabının fiyatının binde 5 oranında artarak, 50 milyon liradan 50 milyon 250 bin liraya çıkması kolay algılanırken, Yeni Lira'da algılanması güçleşebilecek.
* Fiyat artışlarının doğru değerlendirilmesi belirli bir süreyi gerektirecek.
* Küsurların parasal yanılsamadan dolayı tam değerlere yuvarlanma olasılığı göz ardı edilmemeli.
* 52 Yeni Lira 50 kuruş, 53 Yeni Lira'ya veya 55 Yeni Lira'ya yuvarlanabilecek.
* Yeni Türk Lirası'na geçilmesinin fiyatlar üzerindeki olası etkilerini miktar olarak tahmin etmek ise şimdilik mümkün değil.
* Yuvarlama etkisi fiyat artışlarını getirebilir ve talepte azalmaya neden olabilir. Talepteki azalma ise izleyen dönemlerde fiyatlarda indirime yol açabilecek.
* Daha karmaşık bir süreç olan Euro'ya geçiş sonrasında, AB üyesi ülkelerde 2002 yılı enflasyon oranı, 2001 yılından yüzde 2.5 daha düşük gerçekleşmişti.
İsrail bu operasyondan yüzü ak çıktı * Küsurlu rakamlar, algılama güçlüğüne neden olabilir.
* Yanılsamalar nedeniyle fiyatlar yuvarlanabilir.
* 52 milyon 500 bin liralık ayakkabı, 53 ya da 55 yeni Türk lirası olabilir. * Fiyatlardaki yuvarlanma, geçici olarak enflasyonu artırabilir.
* Talepteki azalma, ileriki süreçte fiyatlarda indirime yol açabilecektir. * Euro'ya geçiş sonrasında, AB üyesi ülkelerde enflasyon oranı, daha önceki dönemden yüzde 2.5 daha düşük gerçekleşmiştir.
* İsrail, Polonya, Bolivya, Bulgaristan ve Meksika bu operasyondan başarıyla çıktı.
