Hazine'nin dün yaptığı 98 günlük ihale, 1999 yılında bireysel yatırımcılar tarafından rafa kaldırılan bono aşkını yeniden canlandırdı.

* Dün Hazine yüzde 125 faizle, vadesi 27 Haziran 2001 tarihinde dolan 98 günlük bono satmış. Bu bonolardan almak istiyorum. Ne yapmalıyım?

Evet. Dün böyle bir bono satıldı. Daha doğrusu Hazine bir ihale açtı. Bu ihalede faiz yüzde 125 olarak belirlendi. Ama ihalenin hemen ardından faiz yüzde 105'e kadar düştü. Şimdi bazı bankaların müşterilerine bu bonodan satmak isteyeceklerdir. Ancak faizi yüzde 125 olmayacak, piyasada faiz neyse o seviyeden satacaklardır.

İHALEYE GİRME HAKKI
* Birey olarak ihaleye katılabileceğimi bilmiyordum!

Hazine ihaleleri hem kurumlara, hem de bireylere açıktır. Bankalar asgari bir tutar için bireylerin ihaleye katılmasını sağlıyorlar. Bu uygulama bazı bankada 5 milyar lira, bazısında 100 milyar lira. İhaleye girdiğiniz zaman, direkt sizin verdiğiniz faiz teklifinden bonoyu alabiliyorsunuz.

* Faiz neden bu kadar hızlı düştü peki?

Çünkü çok fazla talep geldi. Hazine hepsini karşılamadı. Hazine yüzde 125'ten yani 98 günlük getirisi yüzde 33.5'ten satış yaptı. Bankalararası piyasada faiz yüzde 105'e kadar indi. Bu seviyeden satın alınca bononun 98 günlük getirisi yüzde 28.1'e indi.

* Faiz düştü ama yine de almak istiyorum. Ne yapmalıyım?

Önce paranızın bulunduğu bankanın veya aracı kurumun bu bonodan satıp satmadığına emin olun. Eğer satıyorsa, hangi faizle alabileceğinizi öğrenin. Daha sonra hemen diğer bankaların satış faizlerini kontrol edin. Ya da yakın şubelere danışın. Belki daha iyi bir faizle aynı bonoyu satın alabilirsiniz. Bir önemli nokta da, minimum satış tutarı. Bazı bankalar asgari satış tutarı koyuyorlar.

Ama tüm bu araştırmalarınızı çok çabuk halletmelisiniz. Çünkü hem zaman kısıtlı, hem de satışa sunulan bonolar sonsuz değil. Dün yapılan ihaleye beklenenin çok üzerinde talep geldi. Pek çok bireysel yatırımcı ve banka istediği miktarı satın alamadı. Bir bankaya sorup, yarım saat sonra geri döndüğünüzde, bonosu tükenmiş olabilir.

* Benim bankamın sattığı faizi beğendim! Ne yapacağım?

O zaman sorun yok. Paranız hesapta olduğu için işleminiz problemsiz halledilir. Bankaya bir talimat yazacaksınız, hesabınızdan paranızı alacak. Karşılığında hesabınıza Hazine bonosunu geçecek. Bu tutar da hesap ekstrenizde görülecek.

FAİZİ HESAPLAMA
* Bonoyu başka bankadan satın almak istersem ne yapmalıyım?

Paranızı havale ile veya nakit olarak bu bankaya yatırmanız gerekiyor. Bankalar, (eğer sizin eskiye dayalı bir ilişkiniz yoksa) hesabınızda para olmadan size bono satışı yapamazlar. Sistemleri buna izin vermez. Bu nedenle o bankanın satışa sunduğu bono miktarı tükenmeden, sizin parayı bankaya götürüp, işleminizi bitirmeniz gerekir. Bu da zamanla yarış anlamına gelebilir! Çok fazla şansınız yok.

* Ne kadar faiz kazanacağımı nasıl öğrenirim?

Çok basit. Diyelim ki banka size bonoyu yüzde yıllık basit 105 faizle satacağını belirtti. Önce 98 güne isabet eden faiz oranını bulalım. Bunun için 105'i önce 365'e bölüyorsunuz, daha sonra 98'le çarpıyorsunuz. Yani önce 1 günlük faizini buluyorsunuz, sonra bunu 98 günle çarpıp, dönem faizini hesaplıyorsunuz. Bu işlemin sonucu 28.1'dir. 98 günde yüzde 28.1 kazanç sağlayacaksınız demektir. Bu rakamı 100'e bölüp, anaparanızla çarparsanız elde edeceğiniz faiz tutarı ortaya çıkar. Diyelim ki 10 milyar liralık bono aldınız, 2 milyar 810 milyon lira faiz kazanacaksınız.

Kaç lira kazanacağınızı bulmak için kolay bir yol daha var. Bunun için bankanızın size söyleceği "sihirli rakamı", yani "birim fiyat" denilen rakamı kullanmanız gerekecek.

* Birim fiyat mı? Bu ne demek?

Bonolarda faiz kazancı, mevduat veya repo gibi değildir. Burada "iskonto formülü" geçerlidir. İskonto şu demek:

Bononun fiyatı 27 Haziran 2001 tarihinde 100 bin lira olacak. Ama siz bugün bu bonoyu iskontolu olarak, örneğin 80 bin liradan alacaksınız. Bu bonoyu 98 gün sonra geri verdiğinizde, banka size 100 bin lira verecek. Dolayısıyla aradaki 20 bin lira faiz kazancınız olacak. 80 bin lira ile 20 bin lira faiz kazanacağınız için, faiz getiriniz yüzde 25 olacak. Biraz önce verdiğimiz net yüzde 28.1'lik faiz geliri üzerinden gidelim. Banka 98 günlük bonoyu 78 bin 50 liradan satacak. Siz 98 gün sonra her bir bono için 100 bin lira tahsil edeceksiniz. 100 bin liradan 78 bin 50 çıkartırsanız 21 bin 950 lira kalır. 78 bin 50 liralık yatırıma karşılık 98 günde 21 bin 950 liralık faiz geliri net yüzde 28.1'lik kâr anlamına gelir.

Bu arada hesap ekstrenizde de satın aldığınız bononun nominal miktarı da gözükecek. Son rakamlara göre bir örnek verelim. Diyelim ki 7 milyar 805 milyon liralık bono aldınız... Hesap ekstrenizde "nominal tutar 10 milyar liradır" şeklinde bir ibare göreceksiniz. Bu miktar vade sonunda alacağınız parayı gösterir.

* Satın aldığım bononun faizi piyasada düşünce benim bononum da faizi düşer mi?

Hayır. Sizin getiriniz bellidir.

VERGİYE DİKKAT
* Peki vergi ödecek miyim?

Belli bir faiz kazancını aşarsanız vergi ödemek durumunda kalırsınız. Ancak bunun oranını şimdiden bilemezsiniz.

Önce faiz tutarını enflasyondan arındıracaksınız. Eğer geri kalan tutar 4.9 milyar lirayı aşarsa, beyanname doldurup, 2002 yılında üç eşit taksitte Gelir Vergisi ödeyeceksiniz. Ancak enflasyondan arındırma oranı henüz belli değil. Bunun için yeniden değerleme oranı dediğimiz "Ekim 2000 ile Ekim 2001" arasındaki enflasyon oranını, bu yıl içinde yapılacak 1 yıl vadeli devlet tahvili ihalelerinin ortalama faizine bölmemiz gerekiyor. Bunlar da yılsonuna yakın tarihlerde netleşecek.

Ama kaba bir hesap yapalım ve diyelim ki enflasyondan arındırma oranı yüzde 50 olarak belirlendi. Enflasyondan ardırıldığında 4.9 milyar liralık faiz kazancının çıkması için, toplam kazancın 9.8 milyar lira olması gerekiyor.

Nadin TAŞCIOĞLU