Dostum Loti'yi okumak...

Türk ulusuna hayran iki önemli Fransız edebiyatçısından biri Lamartine, diğeri Pierre Loti'dir.

Fransa'da satışa çıkarılan Pierre Loti'nin mektuplarını Kültür Bakanlığımız, açık artırmaya girerek satın aldı. Mektupları kısa sürede güzel bir kitap haline getirdi. "Türkiye İçin Mektuplar" isimli kitap bu yürekli serüvenin ürünüdür.

Bu kitabı konunun uzmanlarına hazırlattık. Seviyeli bir kadirşinaslık örneği verdik.

Bakan İstemihan Talay'ı, müsteşar Fikret Üçcan'ı, yayın kurulu üyeleri Alain Quella-Villeger'i, Orhan Koloğlu'nu, Sevim Sönmez'i ve emeği geçenleri kutluyorum. Bu mektupları, bazen bir edebiyatçıyı, bazen tarihçiyi, bazen aşık bir Avrupalıyı, bazen sevdalı bir Şark hayranını, bazen meraklı bir seyyah; ama her zaman bir dostu okur gibi okudum.

***

Bir dostu okumak...

Edebiyat öğretmenimiz Cemal Bey, "yazarları çok kere yakınlarımızdan biri gibi okuruz" diyordu. Kendi yaşamından örnek olarak Refik Halid'i göstermişti...

Gerçekten Refik Halid'i okumak, kırk yıllık dostla sohbet eder gibi lezzet verir. Tarihe karışan ünlü Semih Lütfü Kitapevi'nin yayınladığı eserlerini, kütüphanemin raflarında seyreder ve elli yıllık dostu okumanın huzurunu tazelerim.

Pierre Loti'yle önce babamın kitaplığında tanıştım: "İzlanda Balıkçısı"... Okurken bir dostla sohbet eder gibi haz duydum. Çevreyi gerçek değerleriyle gözleyen duyarlı bir insanın içtenliğini fark etmiştim. En karmaşık konuları en yalın biçimiyle anlatabilmenin ihtişamı vardı.

***

Pierre Loti, önce İkinci Meşrutiyet Hükümetlerini, sonra Milli Mücadelede Ankara Hükümeti'ni Avrupa'da savunmasıyla dostumuz olduğunu göstermişti.

Ermeni kışkırtmasıyla Türkiye aleyhine döndürülmek istenilen dünya kamuoyu karşısında Türkler'i savunan yürekli kişi Loti'ydi.

Türkler'in değil, asıl katliamın Ermeniler tarafından yapıldığını anlatan eseri, yasaklanmış ve Loti ölümle tehdit edilmişti.

Türk ulusu Loti'yi daima sevdi, daima saygıyla andı.

İstanbul'u ziyaretinde halk kendisini büyük coşkuyla kucaklamış, adeta krallar gibi karşılamıştı. İki beyaz atın çektiği faytonda sanki bir Osmanlı padişahı gibi oturmuş, hasır şapkasıyla halkı selamlamıştı.

Fes giymiş fotoğraflarına bakın, aydın çehreli bir "Meşrutiyet münevverini" seyreder gibi gururlanırsınız.

***

Türkler'i savunan Fransız aydınlara karşı daima kadirbilir anlayış içinde olduk. Klod Farrer, Lamartine, Loti, övünülecek örneklerimizdir.

Doğrusu onlar da Türk ulusunun gerçeğini anlatan cesaretin üstün örneklerini gösterdiler.

Şu sözler Lamartine'nindir: "Irk ve millet olarak Türkler, büyük imparatorlukların kavimleri arasında önde gelen en şerefli insanlardır. Sağlam ve üstün karaktere sahiptirler. Cesaretleri su götürmez. Dini, vatani faziletleri, ruha saygı ve hayranlık verir. Asaletleri alınlarında yazılıdır ve davranışlarında bellidir. Hareketlerinde soyluluk vardır. Duygulu ve olgun millettir. Yurtları, efendiler diyarı, gaziler ve şehitler ülkesidir."

Hele şu hüküm cümlesinin güzelliğine bakınız: "İnsanlığa şeref veren böyle bir millete düşman olmak, insanlığa düşman olmaktır."

***

Pierre Loti deniz subayıydı. Asıl adı, Louis Lulien Viaud idi. Mahçup bir delikanlı havasındaydı. Gezdiği ülkelerde bir sevgili edinir ve toplumun geleneklerini öğrenirdi. Edebiyat alanında Pierre Loti takma adıyla tanındı. Fransız Akademisi'ne de bu isimli seçildi. Hem de Emile Zola gibi bir devi devirerek bu unvanı aldı.Türkler'le ilgili görüşleri ve sözleri her zaman hayranlık davet eden mükemmel gözlemlerin, gerçekçi yorumların, adil hükümlerin bileşimiydi.

Atatürk, Loti için, "Hakların savunucusu yüce adam, civanmert Fransız" diyordu...

Loti'yi her zaman bir dostum gibi okudum... "Türkiye İçin Mektuplar"ı okuduktan sonra dostluğumuzun pekiştiğini ikimiz de fark ettik.

***

İki küçük notum var.

Birincisi, Kültür Bakanlığı Lamartine için bir kitap hazırlatırsa vefakarlığımızın örneğini vermiş oluruz.

İkincisi, "Babalar Günü"nü kutluyorum.