"Yazacağım şeyi hiç bir zaman planlamam. Bir maceraya atılırım. İlk cümle geri kalan yazıyı belirler."
Yukardaki üç cümle bana ait değil.
Ünlü Fransız yazar Robert Pinget yazarlık mecerasını böyle anlatıyor. Bu sözlerin, bu köşeye alınış nedeni, bu satırların yazarı ile olan yöntem benzerliği...
Yazma işini, Devlet Planlama Teşkilatı'nın beş yıllık planları gibi algılamadım hiç.
İlk satırından son satırına dek, bir yazının inşaat mühendisi özeniyle kurgulanmasını doğru ve içten bulmadım.
Planlanmış romanları, planlanmış şiirleri, planlanmış senaryoları ve planlanmış şarkıları hayattan ve yürekten kopuk saydım.
Yapay solunum cihazına bağlanmış yaşamlardar gibiydiler hepsi de...
Bir yazı için önceden yapılan her plan, bir kafes inşasıydı aslında.
Bilinmeyen menzillere uçup gidecek kuşu yaratmak yerine, o kuşu içine hapsedecek kafesle uğraşmaktı yazıyı önceden kurgulamak.
Yeniden Fransız yazar Robert Pinget'nin sözlerine dönüyorum:
"Yazacağım şeyi hiç bir zaman planlamam. Bir maceraya atılırım. İlk cümle geri kalan yazıyı belirler. Hep böyle yaptım. Mesela Ñ-'Fiston' adlı kitabım için arkadaşıma, 'Kitabıma şu cümleyle başlayacağım: Kunduracının kızı ölür' demiştim. Sonra devam ettim ve her şey yolunda gitti. İlk ilhamın nereden geldiğini söylemek zor."
Aslında Fransız yazar Robert Pinget'nin yöntemi pek çok yazarın ölümsüz eserlerinin rotasını çizmişti. Örneğin Dostoyevski, ciltler dolusu romanını yazarken, her öyküde sonun nasıl geleceğini kendisi de bilmiyordu. Kahramanları kendilerini çiziyordu kendi kader yolculuklarının çizgilerini.
Bizde ancak, Türk romanının dev "Kemal"leri, Orhan Kemal, Kemal Tahir ve Yaşar Kemal'de rüzgârın önünde savrulup giden insan öykülerinin izleri sürülüyordu.
Genç kuşak romancılarda ise başıbozuk öyküler yerine, önceden ince ince kurgulanmış yorucu örgüler gözüküyordu.
Yazarken de yorucu, okurken de.
Çünkü, son zamanlarda -galiba- bizde her şey ters işliyordu. Edebiyatçılarla siyasetçilerin yol-yordamları birbirine karışıyordu.
Edebiyatçılar, ilk satırından son satırına ne yapacaklarını ince ince planlarken; siyasetçiler son satırında nereye varacağını bilmeden daha ilk satırda olur olmaz şeyler söylüyorlardı.
Bugünlerde dışarıya karşı "demokrasi" havarisi görünmeye çalışan Refah, belli ki kendi içinde "ilk satır"da yaptığı yanlışın ya da yanlışların muhasebesini yapıyordu.
Refah, başkalarının "darbe"siyle filan değil, kendilerinin daha ilk satırda yaptıkları vahim hatalardan yıkılıp gitmişti.
İkibine üç kala, "İstanbul'u ikinci kez fethedeceğiz" diye söze başlarsanız olacağı buydu.
Türkiye'nin yakın siyaset tarihi, ne çok liderin, ne çok "ilk satır" hatalarıyla doluydu.
Kendi siyaset romanlarının vardığı hazin sonucun kendilerinden başka sorumlusu yoktu.
Bugünlerde Susurluk'a sahip çıkmaya çalışan liderin de, başbakanlığı kendine haram eden liderin de, son satırı hesap ederek yola çıkmalarında sayısız yararlar vardır.
Edebiyatta plansızlık ne kadar otantik ve romantikse, siyasetteki plansızlığın sonu o kadar dramatiktir...
"Kunduracının kızı" diye başlayan öykü her zaman o kadar iyi bitmeyebilir.
Yukardaki yazıyı yaklaşık üç yıl önce kaleme almıştık..
"Refah" adlı romanın hazin sonla bitmesinden sonra başlayan "Fazilet" hikâyesinin daha akılcı biçimde kurgulanacağı sanılıyordu.. Eski romandan ders alınarak...
Üç yıl önce yazdığımız gibi, "son satırında nereye varacağını bilmeden daha ilk satırda söylenen olur olmaz şeyler" yüzünden şimdi Fazilet yol ayrımında...
Bakalım bu roman nasıl bitecek?
