Mülkün adaleti ne işe yarar?
Çocukluğumuzda ansiklopedik bilgi veren takvimler vardı. "Saatli Maarif" en itibarlı olanıydı. Şimdi endamı güzel manken takvimleri seyrediyoruz.
Çocukluğumuzun takvimlerine göre geçen hafta dün, "Dünya Hukuk Günü"ymüş.
Dünkü SABAH'ın manşetinde yürek yaralayan bir haber vardı. 9 milyon için 20 yıl hapsi istenen bir emekli memurun dramı özetleniyordu.
İşin doğrusu yasalar neyi öngörmüş ise onun yerine getirilmesi gerektiğine inanırım. Babam iddialı bir hukukçuydu. Aldığım aile terbiyesi ve Mülkiye'de okuduğum hukuk bilgisi bunu gerektiriyor. Adalet ahlakının en önemli toplumsal değer yargısı olduğuna imanım vardır.
Mülkiye'de hukuk öğretimi, "isabetli hüküm disiplinine" dayanırdı. Bunun için "adalet ahlakı" ile "insaf idrakini" birlikte okuturlardı. Üstelik iyi de okuturlardı...
İnsaf idraki ne demektir? Bunu örneklemek istiyorum.
* * *
Hukukun felsefi derinliğini, medeni hukuk hocamız rahmetli Kemal Fikret Arık'tan öğrendik. Mülkiye öğrencileri hatırlayacaktır, rahmetli önemli bir konuya temas ettiğinde, "defterinizin köşesine ucundan kan damlayan bir hançer çiziniz, bu anlattıklarım hayati önemdedir" derdi.
Bize öğrettiği ilk felsefi değer, adalet ahlakıydı. Ucu kanlı hançer ikazıyla defter kenarına yazdırdığı ilkeyi hatırlıyorum: "Justita Fundementum Regnum." Biz buna bugün "adalet mülkün temelidir" diyoruz...
Hukukun ilkesel önemini, anayasa derslerimizde rahmetli Bahri Savcı'dan öğrendik. Öztürkçe konuşmaya meraklıydı ama, hukuk ilkelerinin Latince özdeyişlerini bilmemizi de isterdi. Tu patere legem quam fecisti (yaptığın yasaya uy, hiyerarşiyi koru) ilkesi, bütün yıl dilimizden düşmedi. Kuralların hiyerarşisi olarak anlattıklarının en ilginç cümlesi hâlâ kulaklarımda: "Yasalar, anayasalara; anayasalar adalet ahlakına ve adalet ahlakı, insaf idrakine uymak zorundadır" derdi.
Hukukun yönetimi kavrayan etkinliğini rahmetli Tahsin Bekir Balta'dan öğrendik. Kendine has Karadenizli şivesiyle "Hukuk asla imkânsızlığı derpiş etmez" derdi. İnsafı olmayan hukukun imkânsızı istediğini anlatırdı.
* * *
Rahmetli Seha Meray, Devletler Umumi Hukuku derslerini anlatırken, bazen Hint mitolojisinden örnekler aktarır, bazen Yunan trajedilerinden replikler okurdu. Bazen Tagore'dan özdeyişler, bazen Antigone'dan tiradlar sıralardı.
Bülent Ecevit'in dilimize çevirdiği Hintli edebiyatçı Rabindranat Tagore'un "Avare Kuşlar" isimli özdeyişlerini neredeyse ezberlemiştik.
Devletler Hukuku'nda işlenmiş cürümleri değil, yasaya duyulan saygıyı öne çıkaran evrensel gerçeği Antigone trajedisinin korosundan dinlerdik.
* * *
Hukukun, ilahi aklın aynası olduğunu rahmetli Yavuz Abadan'dan öğrendik. Amme Hukuku derslerinde demokrasiyi kuramsal açıdan anlatırken, Cromwell'in Kral Charles'i idam ettirişini Shakespeare'in dramaları gibi canlandırırdı. Kine dayalı sistemlere karşı sevgi ve insafı savunan Alman Papazı Bonhoffer'in vaazını neredeyse ezbere okurdu.
Rahmetli hocalarımızın anlattıklarının büyük bölümünü ayrıntı düzeyinde unuttuk; ama adalet ahlakının kutsallığı vicdanımıza ve zihnimize hâlâ nakşolduğu tazelikle yaşıyor.
Bugün de hiç kuşku yok ki adalet ahlakı her şeyin üstündedir. Ama insaf idrakini asla unutmamak gerekir.
* * *
On gün kadar önce TBMM komisyonlarında para cezalarına uygulanacak gecikme faizleri tartışılıyordu. On bin lira için bir gün hapis cezası verildiğini öğrendik.
Eğer devlete üç buçuk milyon lira borcunuzu ödemezseniz bir yıl hapis yatarsınız. Ama yanlış tedavi ile genç bir kızın ölümüne neden olursanız ödeyeceğiniz ağır para cezası iki yüz elli liradır.
Evladını kaybeden ana bu karar karşısında, "Allah'ın adaletine havale ediyorum" demiş... İnsaf idrakinin eksikliğini kınayan hüküm cümlesi budur.
İzin verin bir hüküm cümlesi de ben yazayım: Her haksızlığın hesabı ilahi adalete havale ediliyorsa, devletin adaleti ne işe yarıyor?
