10 soruda gemi krizi

1- Montrö Sözleşmesi'nin Türkiye için önemi nedir?
Tamamı yirmi dokuz madde, üç ek protokolden oluşan sözleşme ile Türkiye Boğazlar'daki hâkimiyetini tekrar elde etti.

2- Montrö Sözleşmesi hangi gemileri yasaklıyor?
Sözleşmeye göre belirli koşullar dışında ticari gemilerde bir sınırlama yok. Sadece askeri gemilere ilişkin yasak sınırlarını belirliyor. Karadeniz'e uçak ve denizaltı çıkışını ve inişini tamamen yasaklıyor.

3- Türkiye gemilerin geçişini tamamen durdurabilir mi?
Türkiye eğer herhangi bir ülkeye savaş ilanında bulunduysa Boğaz geçişlerini dilediği ülkeye, istediği şekilde açıp kapama hakkına sahip olur. Buna ticaret gemilerinin geçişi de dahildir. Türkiye geçişinden bir hafta öncesinde bulaşıcı hastalığa rastlanmış gemilerin geçişini de denetime tabi tutabilir.

4- Türkiye'nin bölgesinde tarafsız kaldığı bir savaş tehlikesi söz konusuysa, Boğaz'dan hangi gemiler geçebilir?
Türkiye tarafsızsa; ticaret gemileri serbestçe geçmesine rağmen savaşan tarafların savaş gemileri geçemez. Savaş tehlikesinin yüksek olduğu zamanlarda; Türkiye yine karar serbestisine sahip olarak Boğazlar'ı kapayabilir.

5- Türkiye ticaret gemilerine engel koyabilir mi?
Türkiye isterse sözleşmeye dayalı olarak ticaret gemilerinin uluslararası sağlık koşullarına uyup uymadığını denetlemek için kendi sağlık birimleri aracılığıyla gemilerin denetimini yapabilir.

6- Kıyıdaş ülkeler geçişi sınırlandırabilir mi ?
Türkiye dışındaki Karadeniz'e kıyıdaş devletlerden herhangi biri Türkiye tarafından geçiş yapacağı duyurulan Karadeniz'e kıyıdaş olmayan bir ülkenin askeri gemisinin geçişini sözleşmeye aykırılık iddiasıyla engelleyebilir.

7- Boğazlar'dan kaç NATO gemisi, hangi amaçla geçecek?
İspanya'nın SPS Almirante Don Juan de Borbon, Almanya'nın FGS Luebeck, Polonya'nın ORP General Kazimierz Pulaski ve ABD'nin USS Taylor adlı toplam dört NATO gemisi, NATO planlı faaliyetleri uyarınca Batı Karadeniz'e açılıyor.

8- Montrö Sözleşmesi, ABD'yi ne şekilde bağlar?
MÜMTAZ SOYSAL (ANAYASA HUKUKÇUSU): Montrö Sözleşmesi varolduğu sürece ABD'nin Karadeniz'de devamlı bir deniz kuvveti bulundurması söz konusu olamaz, buna Türkiye de izin vermez.

9- ABD'nin savaş gemisi ile yardım yollaması nasıl yorumlanabilir?
SADİ ÇAYCI (ULUSLARARASI HUKUK UZMANI): ABD Deniz Kuvvetleri'nin en görkemli iki gemisinin sadece insani yardım amacıyla Karadeniz'de bulunmak istediğini pek düşünmüyorum. Amaç Rusya'ya meydan okumaksa, Rusya da mutlaka buna karşılık verecektir.

10- ABD'nin Montrö'ye yönelik bundan sonraki tavrı nasıl gelişebilir?
USAK BAŞKANI SEDAT LAÇİNER: ABD'nin asıl maksadı, Rusya'ya gövde gösterisi yapmak. Washington ile 1 Mart Tezkeresi'nin ardından da bazı gerginlik yaşanmıştı. ABD benzer tavrı bu konu için de alacaktır. İki ülke arasında yine itilaf çıkabilir. Hazırlıklı olunmalı.